خوراک دام به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: علوفه و کنسانتره. این دو دسته بر اساس میزان فیبر و انرژی قابل هضم در آن‌ها دسته‌بندی می‌شوند و هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.
۱. علوفه (Roughages)
علوفه‌ها شامل مواد خوراکی با فیبر خام بالا و انرژی پایین هستند. این دسته از خوراک، بخش اصلی جیره غذایی دام‌های نشخوارکننده مانند گاو، گوسفند و بز را تشکیل می‌دهد و برای عملکرد صحیح دستگاه گوارش آن‌ها ضروری است.
خوراک‌های علوفه‌ای
یونجه و شبدر: این‌ها از بهترین علوفه‌ها هستند که پروتئین و کلسیم بالایی دارند.
کاه و کلش: بقایای خشک گندم، جو و سایر غلات هستند که فیبر بسیار بالا و ارزش غذایی کمی دارند. معمولاً برای پر کردن شکمبه و ایجاد احساس سیری استفاده می‌شوند.
سیلاژ: علوفه‌های تخمیرشده (معمولاً ذرت یا یونجه) که در شرایط بی‌هوازی نگهداری می‌شوند. این روش باعث حفظ ارزش غذایی علوفه برای مدت طولانی می‌شود.
علف‌های مرتعی: علوفه تازه که دام مستقیماً از چراگاه تغذیه می‌کند.
مزایا
سلامت دستگاه گوارش: فیبر بالای علوفه به هضم غذا کمک کرده و از نفخ و مشکلات گوارشی جلوگیری می‌کند.
هزینه کمتر: در مقایسه با کنسانتره‌ها، علوفه اغلب ارزان‌تر و در دسترس‌تر است، به خصوص اگر در مزرعه تولید شود.
منبع طبیعی فیبر: علوفه نیاز طبیعی دام به نشخوار کردن را برطرف می‌کند.
معایب
انرژی و پروتئین کم: به تنهایی نمی‌تواند نیازهای غذایی دام‌های پرتولید (مانند گاوهای شیری) را تأمین کند.
حجم زیاد: علوفه فضای زیادی را اشغال می‌کند و حمل و نقل آن دشوار است.
۲. کنسانتره (Concentrates)
کنسانتره‌ها خوراک‌هایی با انرژی بالا، فیبر پایین و پروتئین زیاد هستند. این مواد به عنوان مکمل غذایی برای تأمین نیازهای انرژی و پروتئینی دام، به ویژه در دوره‌های رشد سریع، آبستنی و شیردهی، به جیره غذایی اضافه می‌شوند.
خوراک‌های کنسانتره
غلات: مانند جو، ذرت و گندم، که منبع اصلی انرژی هستند.
کنجاله‌ها: باقی‌مانده دانه‌های روغنی پس از روغن‌کشی، مانند کنجاله سویا، پنبه دانه و آفتابگردان. این‌ها منبع غنی پروتئین هستند.
تفاله‌ها: مانند تفاله چغندر قند و ملاس که حاوی کربوهیدرات‌های محلول و انرژی بالا هستند.
مکمل‌ها: ویتامین‌ها، مواد معدنی، نمک و مواد افزودنی که به جیره غذایی اضافه می‌شوند تا نیازهای خاص دام را برآورده کنند.
مزایا
انرژی و پروتئین بالا: کنسانتره به سرعت نیازهای انرژی و پروتئین دام را تأمین می‌کند و باعث افزایش تولید شیر و گوشت می‌شود.
حجم کم: نگهداری و حمل و نقل آن آسان‌تر است.
قابلیت تنظیم: می‌توان کنسانتره‌ها را بر اساس نیازهای تغذیه‌ای دقیق هر دام (مانند گاو شیری یا پرواری) فرموله کرد.
معایب
هزینه بالا: تهیه کنسانتره نسبت به علوفه گران‌تر است.
مشکلات گوارشی: مصرف بیش از حد کنسانتره می‌تواند باعث اسیدوز شکمبه و سایر مشکلات گوارشی در نشخوارکنندگان شود. به همین دلیل، باید با دقت و به میزان مناسب مصرف شود.
