سوختن واشر سرسیلندر (Head Gasket Failure) یکی از جدی‌ترین و پرهزینه‌ترین خرابی‌ها در موتور خودروهای داخلی، به‌ویژه موتورهای XU7 و TU5 است. واشر سرسیلندر وظیفه آب‌بندی فضای بین بلوک موتور و سرسیلندر را بر عهده دارد و از ترکیب شدن مسیرهای آب، روغن و محفظه احتراق جلوگیری می‌کند. سوختن مکرر آن معمولاً ناشی از یک مشکل ریشه‌ای در سیستم خنک‌کاری است.
۱. دلایل مکرر سوختن واشر سرسیلندر
خرابی واشر سرسیلندر به ندرت به دلیل نقص در خود قطعه رخ می‌دهد، بلکه معمولاً نتیجه افزایش بیش از حد دما (Overheating) یا ناهماهنگی فشار بین مسیرهای موتور است.
الف) علل اصلی افزایش دما
- نقص رادیاتور: گرفتگی رادیاتور به دلیل رسوبات یا زنگ‌زدگی، که باعث کاهش ظرفیت تبادل حرارتی می‌شود.
- خرابی ترموستات: خرابی ترموستات (معمولاً گیر کردن در حالت بسته) مانع از گردش آب به سمت رادیاتور می‌شود.
- نقص در فن خنک‌کننده: خرابی موتور فن یا سنسور دمای فن، که باعث کار نکردن فن یا کار کردن دیرهنگام آن می‌شود.
- کاهش مایع خنک‌کننده: نشت آب از شیلنگ‌ها، درپوش رادیاتور یا پمپ آب.
ب) علل ساختاری و مکانیکی (مخصوصاً در XU7)
- عیب در سرسیلندر یا بلوک: اگر سطح سرسیلندر یا بلوک موتور تاب برداشته یا ترک خورده باشد، واشر نمی‌تواند آب‌بندی کامل ایجاد کند. تاب‌برداشتن معمولاً در پی حرارت بسیار بالا و ناگهانی رخ می‌دهد.
- فشار بیش از حد سیستم: اگر درپوش رادیاتور (یا منبع انبساط) خراب باشد و نتواند فشار مجاز سیستم (حدود 1.1 تا 1.4 بار) را حفظ کند، نقطه جوش آب کاهش یافته و آب زودتر به جوش می‌آید و واشر تحت فشار بالا آسیب می‌بیند.
- استفاده از آب به جای ضدیخ: ضدیخ علاوه بر جلوگیری از یخ‌زدگی، نقطه جوش آب را بالا می‌برد و خاصیت ضدخوردگی دارد. استفاده از آب خالص باعث کاهش نقطه جوش و تسریع زنگ‌زدگی می‌شود.
ج) آسیب به دلیل فشار احتراق
- مشکلات جرقه‌زنی و احتراق: احتراق ناقص یا جرقه‌زنی نامناسب می‌تواند فشار احتراق را به طور غیرعادی افزایش داده و باعث ترکیدن واشر سرسیلندر در نزدیکی محفظه احتراق شود.
۲. عیب‌یابی سریع و دقیق سوختن واشر
سوختن واشر سرسیلندر می‌تواند به سه صورت اصلی رخ دهد که عوارض متفاوتی دارند:
نوع خرابی | علائم تشخیص | دلیل اصلی |
آب به روغن | روغن موتور کف‌آلود و شیری رنگ (مشابه سس مایونز)، افزایش ناگهانی سطح روغن. | شکافتن مسیر آب و روغن در واشر. |
روغن به آب | وجود لکه‌های چربی یا روغن روی سطح آب داخل رادیاتور یا منبع انبساط. | شکافتن مسیر روغن و آب در واشر. |
کمپرسی به آب (شایع‌ترین) | افزایش شدید فشار و خروج هوا از منبع انبساط، جوش آوردن سریع خودرو، سفت شدن شیلنگ‌های رادیاتور (حالت بادکنکی). | شکافتن مسیر احتراق و آب. گازهای داغ با فشار وارد سیستم خنک‌کاری می‌شوند. |
کمپرسی به بیرون | صدای فیس فیس یا سوت کشیدن از کنار سرسیلندر، کاهش توان موتور. | پارگی واشر بین سیلندر و بیرون بلوک. |
۳. روش‌های اصولی هواگیری سیستم خنک‌کاری
پس از تعمیر واشر سرسیلندر یا هرگونه دخالت در سیستم خنک‌کاری، هواگیری صحیح ضروری است تا حباب‌های هوا از مسیر خارج شوند. وجود حباب هوا باعث اختلال در گردش آب، جوش آوردن موضعی و آسیب مجدد به واشر می‌شود.
الف) ابزارهای مورد نیاز
- مایع خنک‌کننده ترکیبی (آب مقطر و ضدیخ استاندارد).
- محلول آب و مایع ظرفشویی (در صورت تمایل برای شستشو).
- آچار برای شل کردن پیچ‌های هواگیری.
ب) مراحل هواگیری (موتورهای XU7 و TU5)
- پر کردن اولیه: موتور را خاموش کنید. درپوش منبع انبساط را باز کرده و مایع خنک‌کننده را تا کمی بالاتر از علامت MAX پر کنید.
- باز کردن پیچ‌های هواگیری:
- TU5: این موتور معمولاً دو پیچ هواگیری دارد: یکی روی محفظه ترموستات (یا نزدیک آن) و دیگری روی شیلنگ بخاری یا رادیاتور بخاری. هر دو را شل کنید تا هوا خارج شود.
- XU7: معمولاً یک پیچ هواگیری روی بدنه محفظه ترموستات دارد. آن را شل کنید.
- تزریق و مشاهده: مایع را ادامه دهید تا جریان پیوسته و بدون حباب هوا از پیچ‌های هواگیری خارج شود. به محض خروج مایع خالص، پیچ‌ها را ببندید.
- روشن کردن موتور: موتور را روشن کرده و بخاری را روی حداکثر دما و سرعت فن پایین قرار دهید (برای باز شدن شیر بخاری و گردش آب در آن مسیر).
- تکرار و فشار: اجازه دهید موتور کار کند تا به دمای نرمال برسد و فن شروع به کار کند. در این حین، اگر سطح آب پایین آمد، مایع اضافه کنید.
- بستن درپوش: پس از چند دور کار کردن فن و اطمینان از خروج کامل حباب‌ها، درپوش منبع انبساط را محکم ببندید.
- تست نهایی: پس از سرد شدن کامل موتور (روز بعد)، سطح مایع را مجدداً چک کنید و در صورت نیاز، کمی مایع اضافه نمایید.
نکته کلیدی: در فرآیند هواگیری، شلنگ‌ها را کمی فشار دهید تا حباب‌های هوای محبوس شده در نقاط کور خارج شوند. هرگز درپوش را هنگام داغ بودن موتور باز نکنید.
