سرطان غدد لنفاوی (Lymphoma) از سلول‌های لنفوسیت (نوعی گلبول سفید) در سیستم لنفاوی، که بخشی حیاتی از سیستم ایمنی بدن است، منشأ می‌گیرد. این بیماری در دو گروه اصلی هوچکین و غیرهوچکین طبقه‌بندی می‌شود. پیشرفت‌های اخیر، به‌ویژه در زمینه ایمونوتراپی و درمان‌های سلولی هدفمند، نتایج درمانی را به طور چشمگیری بهبود بخشیده و امید به درمان‌های قطعی را افزایش داده است.
۱. دلیل پیدایش و انواع اصلی سرطان غدد لنفاوی
لنفوم به دلیل جهش‌های ژنتیکی اکتسابی در لنفوسیت‌ها ایجاد می‌شود که باعث تکثیر بیش از حد این سلول‌ها و تجمع آن‌ها در غدد لنفاوی، طحال، مغز استخوان یا سایر اندام‌ها می‌گردد.
انواع اصلی لنفوم:
- لنفوم هوچکین (Hodgkin Lymphoma - HL): مشخصه آن وجود سلول‌های بزرگ و غیرعادی به نام سلول‌های رید-اشترنبرگ (Reed-Sternberg) است. این نوع اغلب در جوانان و بزرگسالان میانسال رخ می‌دهد و معمولاً نرخ درمان بسیار بالایی دارد.
- لنفوم غیرهوچکین (Non-Hodgkin Lymphoma - NHL): شایع‌تر از HL است و بیش از 60 زیرگروه مختلف دارد. دو نوع رایج شامل لنفوم منتشر سلول B بزرگ (DLBCL) (تهاجمی) و لنفوم فولیکولار (Follicular Lymphoma) (کم‌تهاجمی) هستند.
۲. درمان‌های فعلی و استاندارد لنفوم
درمان استاندارد لنفوم بسته به نوع (هوچکین یا غیرهوچکین)، زیرگروه مولکولی و مرحله بیماری متفاوت است:
الف) لنفوم هوچکین (HL)
- شیمی‌درمانی ترکیبی: رژیم‌هایی مانند ABVD (آدریامایسین، بلئومایسین، وینبلاستین، داکاربازین) هنوز خط اول درمان هستند.
- پرتودرمانی: برای مراحل اولیه و موضعی یا برای هدف قرار دادن نواحی باقیمانده بیماری پس از شیمی‌درمانی.
ب) لنفوم غیرهوچکین (NHL)
- شیمی‌درمانی ترکیبی و آنتی‌بادی: رژیم استاندارد برای بسیاری از NHLهای تهاجمی (مانند DLBCL) شامل **R-CHOP** است (شیمی‌درمانی CHOP به اضافه داروی بیولوژیک ریتوکسی‌ماب).
- درمان هدفمند: آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (مانند ریتوکسی‌ماب که پروتئین CD20 را هدف قرار می‌دهد) در درمان لنفوم‌های سلول B نقش حیاتی دارند.
۳. تحولات اخیر و پیشرفت‌های نوین
پیشرفت‌های اخیر عمدتاً بر ایمونوتراپی و هدف‌گیری دقیق سلول‌های لنفوم متمرکز شده است، که نتایج را در بیماری‌های عودکننده یا مقاوم به درمان بهبود بخشیده است.
الف) سلول‌درمانی CAR T-Cell
این درمان انقلابی برای NHLهای تهاجمی و عودکننده (به ویژه DLBCL و لنفوم‌های سلول B فولیکولار) تأیید شده است.
- مکانیزم: سلول‌های T خود بیمار برای بیان گیرنده CAR (که معمولاً CD19 روی سلول‌های لنفوم را هدف قرار می‌دهد) مهندسی شده و دوباره به بدن تزریق می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرند.
- تحولات: CAR T اکنون به عنوان یک گزینه استاندارد برای بیمارانی که به دو یا چند خط درمانی قبلی پاسخ نداده‌اند، استفاده می‌شود.
ب) آنتی‌بادی‌های دومنظوره (Bispecific Antibodies)
این یک رویکرد جدیدتر از CAR T است که سریع‌تر و ارزان‌تر قابل استفاده است.
- عملکرد: این آنتی‌بادی‌ها به طور همزمان به سلول T بیمار و سلول لنفوم متصل شده و سلول T را مستقیماً به سمت سلول سرطانی هدایت و فعال می‌کنند. داروی موستاماب (Mosunetuzumab) یک نمونه از این دسته در NHL است.
ج) مهارکننده‌های مسیر سیگنالینگ
توسعه داروهایی که مسیرهای رشد کلیدی سلول‌های لنفوم را مسدود می‌کنند:
- مهارکننده‌های تیروزین کیناز بروتون (BTK Inhibitors): مانند ایبروتینیب، که برای درمان لنفوم‌های کم‌تهاجمی خاصی مانند لنفوم سلول مانتل و CLL استفاده می‌شوند و نیاز به شیمی‌درمانی را کاهش می‌دهند.
- مهارکننده‌های BCL-2: داروی ونتوکلاکس (Venetoclax) که در لنفوم‌های وابسته به بقای BCL-2 (مانند CLL و برخی NHLها) مرگ سلول‌های سرطانی را تحریک می‌کند.
د) ایمونوتراپی (برای HL)
- مهارکننده‌های نقاط بازرسی: لنفوم هوچکین سلول‌های T را با بیان بالای PD-L1 خاموش می‌کند. داروهایی مانند نیوولوماب و پمبرولیزوماب با آزاد کردن این سلول‌های T، به درمان لنفوم HL عودکننده یا مقاوم به درمان کمک می‌کنند.
۴. آینده درمان سرطان غدد لنفاوی
آینده درمان لنفوم به سمت درمان‌های بدون شیمی‌درمانی و مداخلات بسیار هدفمند حرکت می‌کند:
- درمان‌های بدون شیمی‌درمانی: رژیم‌های ترکیبی که صرفاً از آنتی‌بادی‌ها، داروهای هدفمند و ایمونوتراپی استفاده می‌کنند، به ویژه برای لنفوم‌های کم‌تهاجمی و بیماران مسن‌تر برای کاهش سمیت.
- CAR T در خطوط اولیه: استفاده از درمان‌های CAR T در مراحل اولیه عود یا حتی به عنوان خط اول درمان در لنفوم‌های تهاجمی پرخطر.
- شناسایی زودتر: استفاده از مایع بیوپسی (Liquid Biopsy) برای اندازه‌گیری ctDNA و نظارت بر بیماری باقیمانده ناچیز (MRD) در طول و پس از درمان، که امکان پیش‌بینی عود و شروع درمان پیشگیرانه را می‌دهد.
- مهندسی مجدد سلول‌های CAR T: توسعه سلول‌های CAR T که چند آنتی‌ژن را هدف قرار می‌دهند یا برای جلوگیری از عود، ماندگاری بیشتری در بدن دارند.
v
