سرطان ریه یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان در جهان است، اما پیشرفت‌های چشمگیر یک دهه اخیر در غربالگری، درمان‌های هدفمند مولکولی و ایمونوتراپی، چشم‌انداز بقا و کیفیت زندگی بیماران را به طور اساسی تغییر داده است. اکنون، رویکرد درمانی به طور فزاینده‌ای بر اساس زیرگروه‌های مولکولی خاص سرطان هر فرد شخصی‌سازی می‌شود.
۱. دلیل پیدایش و انواع اصلی سرطان ریه
سرطان ریه در نتیجه جهش‌های ژنتیکی اکتسابی در سلول‌های بافت ریه ایجاد می‌شود که منجر به رشد غیرقابل کنترل و تومور می‌گردد. عامل اصلی بیش از 80% موارد سرطان ریه، مصرف دخانیات است، اگرچه قرار گرفتن در معرض رادون، آلودگی هوا و عوامل شغلی نیز نقش دارند.
انواع اصلی سرطان ریه:
- سرطان ریه سلول غیر کوچک (Non-Small Cell Lung Cancer - NSCLC): شایع‌ترین نوع (85% موارد). درمان‌های هدفمند نوین عمدتاً بر این نوع تمرکز دارند.
- آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma): شایع‌ترین در افراد سیگاری و غیرسیگاری.
- کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma): مرتبط با سیگار کشیدن.
- سرطان ریه سلول کوچک (Small Cell Lung Cancer - SCLC): تهاجمی‌تر و سریع‌الانتشارتر (15% موارد)، عمدتاً با سیگار کشیدن مرتبط است.
۲. درمان‌های فعلی و استاندارد سرطان ریه
درمان استاندارد سرطان ریه بر اساس نوع سلول، مرحله بیماری و وضعیت عملکردی بیمار تعیین می‌شود:
- جراحی: برای مراحل اولیه NSCLC، برداشتن بخشی از ریه (لوبکتومی) یا کل ریه (پنومونکتومی).
- شیمی‌درمانی: همچنان به عنوان درمان اولیه برای SCLC و به عنوان درمان کمکی یا نئوادجوانت برای NSCLC استفاده می‌شود.
- پرتودرمانی: استفاده از پرتوهای متمرکز برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا به عنوان درمان تسکینی برای کاهش علائم.
- تراپی ترکیبی: استفاده همزمان از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی برای افزایش اثربخشی.
۳. تحولات اخیر و درمان‌های نوین
بزرگترین تحولات در درمان NSCLC متاستاتیک رخ داده است که پیش از این پیش‌آگهی بدی داشت. این پیشرفت‌ها بر اساس تحلیل ژنتیکی و مولکولی تومور بنا شده‌اند.
الف) ایمونوتراپی (مهارکننده‌های نقاط بازرسی ایمنی)
این روش انقلابی، ستون فقرات درمان مدرن سرطان ریه است.
- مکانیزم: داروهایی مانند مهارکننده‌های PD-1 یا PD-L1، ترمزهای سیستم ایمنی را آزاد می‌کنند و به سلول‌های T خود بیمار اجازه می‌دهند تا سلول‌های توموری را شناسایی و نابود کنند.
- عملکرد: در بیمارانی که تومور آن‌ها بیان بالایی از PD-L1 دارد، ایمونوتراپی می‌تواند به عنوان خط اول درمان استفاده شود و نتایج طولانی‌مدت بهتری نسبت به شیمی‌درمانی داشته باشد.
- تحولات: استفاده از ایمونوتراپی در ترکیب با شیمی‌درمانی در خط اول درمان برای بسیاری از بیماران NSCLC استاندارد شده و حتی برای SCLC نیز نتایج مثبتی را نشان داده است.
ب) درمان‌های هدفمند مولکولی
این درمان‌ها برای زیرگروه‌های کوچکی از بیماران که فاقد سابقه سیگار کشیدن هستند، حیاتی است.
- جهش‌های راننده (Driver Mutations): قبل از شروع درمان، باید جهش‌های ژنی خاصی مانند EGFR، ALK، ROS1، BRAF و... در تومور شناسایی شوند.
- نسل سوم مهارکننده‌ها: داروهای هدفمند نسل جدید (مانند اوزی‌مرتینیب برای EGFR و لورلاتینیب برای ALK) توانسته‌اند به طور مؤثرتری از سد خونی-مغزی عبور کرده و درمان متاستازهای مغزی را بهبود بخشند.
- داروهای جدید برای جهش‌های کمیاب: توسعه درمان‌هایی برای جهش‌هایی که پیش از این غیرقابل درمان بودند، مانند مهارکننده‌های KRAS G12C، که یک جهش رایج در NSCLC است.
ج) تشخیص زودهنگام و غربالگری
- سی‌تی اسکن دوز پایین (LDCT): مطالعات نشان داده است که غربالگری سالانه با LDCT در افراد سیگاری پرخطر، مرگ و میر ناشی از سرطان ریه را کاهش می‌دهد. این امر موجب تشخیص تومورها در مراحل اولیه و قابل جراحی شده است.
۴. آینده و چشم‌انداز درمان سرطان ریه
آینده درمان سرطان ریه بر اساس تشخیص فوق‌العاده دقیق و مداخلات زودهنگام است:
- مایع بیوپسی و MRD: استفاده از مایع بیوپسی (Liquid Biopsy) برای شناسایی جهش‌های راننده، نظارت بر پاسخ به درمان و تشخیص بیماری باقی‌مانده ناچیز (MRD) پس از جراحی، که ریسک عود را نشان می‌دهد و نیاز به درمان تکمیلی را مشخص می‌کند.
- شخصی‌سازی نئوادجوانت: استفاده از ایمونوتراپی یا درمان‌های هدفمند قبل از جراحی (Neoadjuvant) برای کوچک کردن تومور و کشتن میکرو متاستازهای احتمالی، که اکنون به استاندارد جدیدی در NSCLC تبدیل شده است.
- توسعه درمان برای SCLC: تلاش برای یافتن درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی‌های مؤثرتر برای SCLC که تاکنون به طور عمده به شیمی‌درمانی وابسته بوده است.
- AI در پیش‌بینی پاسخ: استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل تصاویر پت اسکن و داده‌های ژنتیکی برای پیش‌بینی دقیق‌تر این که کدام بیمار به ایمونوتراپی یا درمان هدفمند پاسخ بهتری خواهد داد.
