استفاده از گیربکس‌های اتوماتیک در خودروهای داخلی (مانند AL4 در پژو و DSI در برخی مدل‌های هایما و جک) در سال‌های اخیر رایج شده است. این گیربکس‌ها برای رانندگی‌های روزمره و گشتاور استاندارد موتور طراحی شده‌اند. اما با افزایش توان موتور از طریق تیونینگ (به‌ویژه نصب توربو یا ریمپ Stage 2)، این گیربکس‌ها به سرعت با مشکلاتی جدی و پرهزینه مواجه می‌شوند.
این مقاله به بررسی مشکلات رایج و راهکارهای تقویت گیربکس‌های AL4 و DSI برای تحمل گشتاور بالاتر پس از تیونینگ می‌پردازد.
۱. شناخت گیربکس‌های رایج و محدودیت‌های گشتاور
گیربکس | خودروهای رایج داخلی | نوع | گشتاور قابل تحمل (فابریک) | نقطه ضعف اصلی |
AL4 / DP0 | پژو ۲۰۶، ۲۰۷، پارس اتوماتیک | AT (۴ سرعته هیدرولیک) | sim 210 Nm | مدیریت حرارتی و سوپاپ‌های حساس |
DSI M78 | جک J5، هایما S7 (نسخه‌های قدیمی) | AT (۶ سرعته هیدرولیک) | sim 280 Nm | توربین کلاچ (Torque Converter) و بلوکه روغن |
مشکل اصلی: موتورهای TU5 یا EF7 پس از تیونینگ، به راحتی گشتاور را به بالای 250 تا 350 نیوتن‌متر می‌رسانند که بسیار فراتر از حد ایمنی گیربکس‌های فوق است.
۲. مشکلات رایج گیربکس‌های اتوماتیک پس از افزایش گشتاور
افزایش گشتاور بدون تقویت، منجر به خرابی‌های زنجیره‌ای می‌شود:
الف) لغزش و سایش داخلی (Clutch Slip & Wear)
مهم‌ترین مشکل، لغزش کلاچ‌های داخلی (صفحات و نوارهای ترمز در AL4 و صفحات هیدرولیک در DSI) است.
- دلیل: فشار خط (Line Pressure) سیستم هیدرولیک گیربکس برای قفل کردن کلاچ‌ها در گشتاور بالا کافی نیست، در نتیجه کلاچ‌ها دچار لغزش می‌شوند.
- نتیجه: لغزش باعث تولید حرارت شدید، سایش سریع صفحات و ورود براده به سیستم روغن می‌شود که به خرابی کامل گیربکس می‌انجامد.
ب) مشکل مدیریت حرارتی (Overheating)
حرارت دشمن اصلی هر گیربکس اتوماتیک است.
- دلیل: افزایش گشتاور و لغزش صفحات، دمای روغن گیربکس (ATF) را به سرعت به بالای حد ایمنی (100^circ C) می‌رساند.
- نتیجه: در دمای بالا، روغن خاصیت روانکاری و هیدرولیکی خود را از دست می‌دهد، که این امر منجر به سایش بیشتر و آسیب به سوپاپ‌ها و سیم‌پیچ‌ها (Solenoids) می‌شود.
ج) خرابی بلوک هیدرولیک و سوپاپ‌ها (Valve Body)
- دلیل: در گیربکس‌هایی مانند AL4، بلوک هیدرولیک (به‌خصوص سوپاپ‌های تنظیم فشار) حساس هستند. نوسانات فشار و حرارت، عملکرد آن‌ها را مختل کرده و باعث تقه‌زدن‌های شدید در تعویض دنده می‌شود.
۳. راهکارهای تقویت گیربکس‌های اتوماتیک
تقویت یک گیربکس AT نیازمند ترکیبی از ارتقاء سخت‌افزاری و تنظیمات نرم‌افزاری است.
الف) ارتقاء مدیریت حرارتی (The First Line of Defense)
این مهم‌ترین و اولین گام است.
- نصب خنک‌کننده روغن مجزا (External Cooler): نصب یک رادیاتور روغن مجزا (مانند خنک‌کننده روغن موتور) در مسیر روغن گیربکس، برای دفع حرارت اضافی.
- تعویض روغن باکیفیت: استفاده از روغن‌های ATF با استاندارد حرارتی بالاتر (مانند Dexron VI یا ATFهای سینتتیک قوی) که در برابر حرارت بالا مقاومت بیشتری دارند.
ب) تقویت داخلی و اصلاح فشار
این بخش گران‌ترین و تخصصی‌ترین بخش تقویت است.
- کیت تقویت فشار (Shift Kit / Valve Body Upgrade):
- روش: جایگزینی برخی از سوپاپ‌ها و فنرهای بلوک هیدرولیک با نمونه‌های Performance یا تنظیم‌شده.
- هدف: افزایش فشار خط (Line Pressure) روغن برای قفل کردن سریع‌تر و محکم‌تر کلاچ‌ها و نوارهای ترمز (مانند کیت‌های Shift Kit برای AL4). این کار احتمال لغزش را به شدت کاهش می‌دهد.
- تعویض صفحات کلاچ:
- روش: جایگزینی صفحات کلاچ و ترمز با نمونه‌های سفارشی و مقاوم در برابر حرارت (مانند صفحات کربن-فیبر یا سرامیک-فیبر) که ضریب اصطکاک بالاتری دارند.
ج) تنظیم نرم‌افزاری (TCU Remap)
یونیت کنترل گیربکس (TCU - Transmission Control Unit) باید با توان جدید هماهنگ شود.
- روش: ریمپ نرم‌افزار TCU برای افزایش فشار خط در شرایط گشتاور بالا و تغییر الگوی تعویض دنده به حالت تهاجمی‌تر (تعویض دنده سریع‌تر و قاطع‌تر) تا زمان لغزش به حداقل برسد.
۴. برآورد هزینه و ریسک تقویت (تخمینی)
تقویت گیربکس‌های هیدرولیک قدیمی، یک پروژه هزینه‌بر و پرریسک است:
بخش | توضیحات | برآورد هزینه (تخمینی) |
مدیریت حرارتی | نصب رادیاتور مجزا، تعویض روغن و فیلتر باکیفیت. | 10 تا 25 میلیون تومان |
تقویت داخلی | خرید و نصب کیت Shift Kit و/یا تعویض صفحات کلاچ تقویت شده. | 30 تا 70 میلیون تومان |
ریمپ TCU | تنظیم نرم‌افزار گیربکس توسط متخصص. | 5 تا 15 میلیون تومان |
**برآورد کل هزینه ** | بالای 45 تا 110 میلیون تومان |
نکته ریسک: به دلیل کمبود قطعات تخصصی Performance برای گیربکس‌های AL4 یا DSI در ایران، اغلب تقویت‌ها به‌صورت Custom و توسط تعمیرکاران ماهر انجام می‌شود که ریسک عدم پایداری و خرابی‌های بعدی را افزایش می‌دهد.
۵. جایگزین: تعویض گیربکس (Swap)
در برخی از پروژه‌های تیونینگ شدید، به جای تقویت گیربکس فابریک، تیونرها ترجیح می‌دهند کل گیربکس را با یک مدل با دوام‌تر جایگزین کنند:
- مزیت: جایگزینی با گیربکس‌های شناخته شده با تحمل گشتاور بالا (مانند برخی مدل‌های Aisin یا ZF) می‌تواند پایداری بیشتری را در بلندمدت تضمین کند.
- چالش: این کار مستلزم تغییرات عمیق در دسته موتور، شفت‌ها و سیم‌کشی ECU/TCU است که هزینه و پیچیدگی پروژه را چندین برابر می‌کند.
به طور کلی، تقویت گیربکس‌های اتوماتیک داخلی، پروژه‌ای حساس و پرهزینه است که تنها در صورت نیاز به گشتاور بالا (بالای 250 Nm) و با اتکا به دانش فنی یک تیونر متخصص توصیه می‌شود.
