سیستم کلاچ (Clutch) در موتورسیکلت واسطه‌ای حیاتی برای انتقال قدرت از موتور به گیربکس است و امکان تعویض دنده و شروع حرکت نرم را فراهم می‌کند. عملکرد و نگهداری کلاچ‌های روغنی (تر) و خشک به دلیل معماری متفاوت آن‌ها، تفاوت‌هایی دارد که در عیب‌یابی و تنظیم باید به آن‌ها توجه شود.
۱. تفاوت‌های اساسی: روغنی (تر) در برابر خشک
ویژگی | کلاچ روغنی (تر - Wet) | کلاچ خشک (Dry) |
محل قرارگیری | غوطه‌ور در روغن موتور (محفظه مشترک با انجین). | جدا از محفظه روغن، در تماس با هوا. |
خنک‌کاری و سایش | خنک‌کاری توسط روغن، سایش و حرارت کمتر، عمر طولانی‌تر. | خنک‌کاری با هوا، سایش و حرارت بیشتر، عمر کوتاه‌تر. |
انتقال قدرت | نرم‌تر، نیاز به صفحات بیشتر (Multi-plate) برای جبران لغزش جزئی. | انتقال قدرت مستقیم و تیزتر. |
صدا | بسیار کم صدا (روغن عایق صدا است). | صدای جیرجیر یا تق‌تق در حالت خلاص طبیعی است (مثل دوکاتی). |
نگهداری | وابسته به کیفیت و زمان تعویض روغن موتور. | وابسته به تنظیمات دقیق و تعویض زودتر صفحات. |
۲. علائم اصلی خرابی صفحات کلاچ (مشترک)
فارغ از نوع کلاچ، فرسودگی صفحات اصطکاکی (دیسک‌ها) اصلی‌ترین مشکل است که با نشانه‌های زیر بروز می‌کند:
الف) لغزش کلاچ (بکسوات - Clutch Slipping)
- تشخیص: هنگام شتاب‌گیری یا رانندگی در سربالایی، دور موتور (RPM) بالا می‌رود اما سرعت موتورسیکلت افزایش نمی‌یابد. نیروی موتور به‌طور کامل به چرخ‌ها منتقل نمی‌شود.
- تست ساده: در دنده بالا (مثلاً دنده ۴)، در سرعت کم، ناگهان گاز دهید. اگر دور موتور قبل از افزایش سرعت موتورسیکلت جهش کند، کلاچ می‌لغزد.
ب) مشکل در تعویض دنده
- تشخیص: تعویض دنده سخت یا همراه با صدا (به‌ویژه از دنده خلاص به دنده یک)؛ یا در حالت خلاص، چرخ عقب هنگام روشن بودن موتور، تمایل به چرخیدن دارد.
- علت: کلاچ به‌طور کامل آزاد نمی‌شود (Clutch Dragging)، که اغلب ناشی از تنظیم نادرست سیم کلاچ یا خرابی فنرها/صفحات چسبیده است.
ج) بوی سوختگی
- تشخیص: احساس بوی تند سوختگی یا بوی لنت ترمز، به‌ویژه پس از نیم‌کلاچ کردن طولانی مدت یا رانندگی تهاجمی.
- علت: اصطکاک زیاد و تولید حرارت بیش از حد در صفحات فرسوده.
۳. راهنمای عیب‌یابی و تنظیم کلاچ
تنظیم مناسب کلاچ (رگلاژ) برای طول عمر و عملکرد روان، حیاتی است.
الف) تنظیم سیم کلاچ (رگلاژ)
بیشتر مشکلات تعویض دنده و درگیری کلاچ ناشی از تنظیم نبودن بازی آزاد (Free Play) دسته کلاچ است.
- هدف: ایجاد لقی مناسب در اهرم کلاچ (معمولاً ۱۰ تا ۱۵ میلی‌متر یا معادل ضخامت یک سکه در سر اهرم) قبل از اینکه سیم شروع به کشیدن اهرم محرک کند.
- محل‌های تنظیم: تنظیم اولیه توسط پیچ رگلاژ روی دسته کلاچ و تنظیم نهایی توسط پیچ تنظیم پایین (نزدیک خروجی سیم از موتور) انجام می‌شود.
- چرا مهم است؟
- بازی کم: کلاچ همیشه کمی درگیر است، صفحات می‌سوزند و موتور در حالت خلاص صدای تق‌تق می‌دهد.
- بازی زیاد: کلاچ به‌طور کامل آزاد نمی‌شود و تعویض دنده سخت می‌شود.
ب) عیب‌یابی اختصاصی کلاچ روغنی (تر)
- لغزش پس از تعویض روغن: اگر کلاچ بلافاصله پس از تعویض روغن شروع به لغزش کرد، کیفیت روغن یا وجود افزودنی‌های ضد اصطکاک بیش از حد (استاندارد JASO MA یا MA2 مناسب است) باید بررسی شود.
- سیاه شدن سریع روغن: فرسایش صفحات کلاچ و ورود ذرات کربن به روغن باعث سیاه شدن سریع آن می‌شود.
ج) عیب‌یابی اختصاصی کلاچ خشک
- صدای بلند در خلاص: صدای زیاد در حالت خلاص طبیعی است، اما اگر با فشردن دسته کلاچ صدا کاملاً قطع نشود یا با افزایش دور موتور صدا تغییرات غیرعادی داشته باشد، ممکن است فنرهای کلاچ (یا سیستم آزادکننده) مشکل داشته باشند.
- آلودگی: سایش زیاد صفحات خشک باعث ایجاد گرد و غبار در محفظه کلاچ می‌شود که باید در سرویس‌های دوره‌ای تمیز شود.
۴. خرابی‌های داخلی و نیاز به باز کردن کلاچ
اگر با تنظیم سیم مشکل حل نشد، احتمالاً نیاز به باز کردن کاور کلاچ است:
- ضعف فنرها: فنرهای فشرده‌سازی (Clutch Springs) ضعیف شده‌اند و نیروی کافی برای چسباندن صفحات را فراهم نمی‌کنند (لغزش رخ می‌دهد).
- تاب برداشتن صفحات: صفحات فولادی (Steel Plates) یا دیسک‌های اصطکاکی به دلیل گرمای بیش از حد تاب برداشته‌اند.
- شیاردار شدن پوسته کلاچ: در اثر فشار و سایش، شیارهایی روی توپی داخلی یا پوسته کلاچ ایجاد شده که مانع حرکت آزادانه صفحات می‌شوند (باعث چسبیدن کلاچ می‌شود).
