تیز نگه داشتن ابزارهای برش، چه در آشپزخانه و چه در کارگاه، برای ایمنی، کارایی و حفظ کیفیت ابزار حیاتی است. هر نوع ابزار برشی (چاقو، تبر، اره یا مته) بسته به زاویه لبه و جنس تیغه، روش تیز کردن متفاوتی دارد.
۱. تیز کردن ابزارهای آشپزخانه و دستی (چاقو، ساتور)
چاقوها به دلیل استفاده روزمره نیاز به نگهداری منظم دارند. هدف اصلی، ایجاد لبه‌ای تیز و صیقلی برای برش‌های تمیز است.
الف) روش سنتی (سنگ‌های سنباده - Whetstones)
- ابزار مورد نیاز: سنگ سنباده با گریت‌های مختلف (شروع از 1000 برای تیز کردن و 4000 به بالا برای پولیش).
- آماده‌سازی: سنگ را در آب یا روغن مخصوص (بسته به نوع سنگ) قرار دهید تا کاملاً اشباع شود.
- زاویه: معمولاً چاقوهای آشپزخانه نیاز به زاویه‌ای بین 15^circ تا 20^circ دارند. برای چاقوهای ضخیم‌تر یا ساتور، زاویه 25^circ مناسب‌تر است تا دوام لبه افزایش یابد.
- نحوه حرکت:
- تیغه را با زاویه ثابت روی سنگ قرار دهید.
- با فشار یکنواخت، تیغه را از دسته تا نوک روی سنگ حرکت دهید (مانند برش دادن یک لایه نازک از روی سنگ).
- این کار را تکرار کنید تا یک لبه نهایی (Burr) در سمت مخالف تیغه ایجاد شود (نشانه رسیدن به لبه).
- به سمت دیگر تیغه بروید و همین کار را تکرار کنید.
- با سنگ نرم‌تر (4000 گریت) عملیات را تکرار کنید تا لبه صیقلی شود.
ب) پولیش نهایی (Stropping)
- ابزار: تسمه چرمی و خمیر پولیش (Honing Compound).
- نحوه حرکت: تیغه را برعکس جهت برش (مانند تیغه مغار) روی چرم حرکت دهید تا لبه نهایی حذف شده و تیزی به حد اعلا برسد.
۲. تیز کردن تبر و کارد مخصوص فضای باز
تبرها و ابزارهای مشابه به دلیل تحمل ضربه، به زاویه‌های بزرگتر و استحکام بیشتری نیاز دارند.
- زاویه: زاویه مناسب برای تبر بین 25^circ تا 35^circ است. زاویه بزرگتر دوام بیشتری در برابر ضربه فراهم می‌کند.
- ابزار: می‌توان از سنگ‌های خشن دستی (مانند سنگ‌های دیسکی دوطرفه) یا مینی فرز با احتیاط زیاد استفاده کرد.
- نحوه کار با مینی فرز:
- تبر را محکم بگیرید یا در گیره ثابت کنید.
- از یک سنگ ساب یا دیسک فلاپ (Flap Disc) با گریت متوسط استفاده کنید.
- مینی فرز را در جهت دور شدن از لبه تیز حرکت دهید و زاویه را ثابت نگه دارید.
- باید مراقب باشید که تیغه بر اثر حرارت بیش از حد، داغ و آبی یا بنفش نشود (از دست دادن سختی فولاد).
۳. تیز کردن ابزارهای نجاری (مغار و رنده)
تیزی این ابزارها مستقیماً بر کیفیت سطح کار تأثیر می‌گذارد. فرآیند مشابه چاقوها است اما با تأکید بر حفظ تخت بودن پشت تیغه.
- مغار و تیغه رنده:
- صاف کردن پشت تیغه: پشت تیغه را کاملاً تخت و بدون زاویه روی سنگ‌های مختلف حرکت دهید. این مرحله برای عملکرد صحیح رنده ضروری است.
- لبه برش: با استفاده از راهنمای زاویه (Jig)، زاویه‌ای بین 25^circ تا 30^circ ایجاد کنید.
- پرداخت نهایی: استفاده از تسمه چرمی برای حذف لبه نهایی بسیار حیاتی است.
۴. تیز کردن تیغه‌های اره و مته‌ها
این ابزارها دارای لبه‌های متعددی هستند و نیاز به روش‌ها و ابزارهای تخصصی دارند.
الف) اره چوب‌بری دستی (Saw Blade)
- ابزار: سوهان سه‌گوش یا سوهان الماسه کوچک.
- نحوه کار: هر دندانه اره دارای دو لبه است که باید به صورت جداگانه تیز شوند.
- اره را در گیره مخصوص اره‌تیزکنی ثابت کنید.
- زاویه سوهان را مطابق با زاویه اصلی دندانه‌ها تنظیم کنید.
- هر دندانه را با تعداد مساوی حرکت سوهان (معمولاً ۳ تا ۵ بار) تیز کنید.
- برای دندانه‌هایی که به چپ یا راست خم شده‌اند (Set)، باید ابتدا تنظیم خمیدگی (قلم سر کج) انجام شود.
ب) تیغه اره دیسکی (Circular Saw Blade)
- ابزار: فرآیند دستی بسیار دشوار است و بهتر است از سنگ‌زنی ماشینی یا دستگاه‌های تخصصی اره‌تیزکنی استفاده شود.
- نحوه کار (در صورت ضرورت دستی): از سنگ الماسه ریز یا سوهان ریز استفاده کنید و هر دندانه را در جهت و زاویه اصلی تیغه (بسیار دقیق و با دقت بالا) تیز کنید. این کار نیاز به مهارت زیاد دارد.
ج) مته‌ها (Drill Bits)
- ابزار: سنگ سنباده برقی رومیزی (Bench Grinder) یا ابزارهای تخصصی تیز کننده مته.
- نحوه کار:
- تیز کردن مته شامل حفظ زاویه نوک (Point Angle) و لبه برنده (Cutting Edge) است. زاویه استاندارد برای فلز حدود 118^circ است.
- مته را به آرامی به چرخ سنگ نزدیک کنید و همزمان آن را بچرخانید تا نوک مته به شکل صحیح و مخروطی دربیاید.
- باید مطمئن شوید که هر دو لبه برنده کاملاً متقارن و یکسان تیز شده باشند تا مته به صورت مرکزی سوراخکاری کند.
۵. ایمنی و نگهداری
- محافظت: در تمام فرآیندهای تیز کردن، به ویژه هنگام استفاده از مینی فرز یا سنگ رومیزی، استفاده از عینک ایمنی الزامی است.
- خنک‌سازی: هنگام تیز کردن با ابزارهای برقی، تیغه را مکرراً در آب خنک کنید تا از داغ شدن بیش از حد و از دست دادن سختی (Temper) جلوگیری شود.
- تمیزی: سنگ‌های سنباده را همیشه پس از استفاده تمیز کنید تا ذرات فلز باقی مانده در گریت‌های آن، مانع عملکرد صحیح نشوند.
