ایجاد نقاط اتصال ایمن و مطمئن (Anchor Points) اساسی‌ترین و حیاتی‌ترین اصل در هر عملیات کار در ارتفاع بدون داربست (Rope Access) است. نقص در نقطه اتصال می‌تواند منجر به فاجعه شود. این نقاط باید قادر به تحمل بار استاتیک و دینامیک (نیروی حاصل از سقوط) باشند.
۱. اصول اساسی و الزامات عمومی نقاط اتصال
ایمنی یک نقطه اتصال بر اساس پنج معیار اساسی (C-L-E-A-R) ارزیابی می‌شود:
اصل | مفهوم | الزامات ایمنی |
قوی (Capacity) | نقطه اتصال باید از نظر مقاومت و استحکام، بالاتر از حد نیاز باشد. | باید قادر به تحمل حداقل 15 kN (کیلو نیوتن) یا حدود 1.5 تُن نیروی استاتیک باشد. |
مکان‌یابی (Location) | نقطه اتصال باید در جایی نصب شود که کمترین آسیب را به طناب‌ها وارد کند. | باید در ارتفاع مناسب نصب شود (بالاتر از محل کار) و از لبه‌های تیز و سطوح ساینده دور باشد. |
زاویه (Angle) | زاویه طناب‌ها بین دو نقطه اتصال در سیستم‌های دوبل باید کوچک باشد. | در سیستم‌های دوبل، زاویه بین دو طناب نباید از 120 درجه تجاوز کند (حداکثر زاویه توصیه‌شده 90 درجه است) تا از افزایش بار جلوگیری شود. |
ایمن (Accessible) | دسترسی به نقطه اتصال باید آسان و در عین حال ایمن باشد. | باید به راحتی برای نصب و بازرسی در دسترس باشد، اما در معرض دستکاری افراد غیرمجاز نباشد. |
مازاد (Redundancy) | همیشه باید از سیستم‌های پشتیبان استفاده شود. | همواره دو نقطه اتصال مجزا (یکی برای طناب کار و یکی برای طناب ایمنی) ایجاد شود، به‌طوری که خرابی یک نقطه، ایمنی نفر را به خطر نیندازد. |
۲. انواع نقاط اتصال و روش‌های نصب
انتخاب نوع انکر به جنس سازه و پایداری آن بستگی دارد.
الف) انکرهای ساختاری (Structural Anchors)
این‌ها متداول‌ترین و ایمن‌ترین نقاط اتصال هستند که بخشی از سازه اصلی ساختمان هستند:
- تیرهای فلزی (I-Beams):
- نصب: استفاده از تسمه‌های انکرینگ قوی یا اتصالات گیره‌ای تخصصی که دور تیر فلزی پیچیده می‌شوند.
- توجه: از پیچیدن مستقیم طناب به لبه‌های تیز تیر جلوگیری شود.
- ستون‌های بتنی یا دیوارهای برشی ضخیم:
- نصب: نصب بولت‌های رولپلاک مکانیکی یا شیمیایی (Anchor Bolts).
- توجه: باید توسط مهندس تأیید شود و فاصله کافی از لبه‌ها و ترک‌های بتن رعایت گردد.
- جان‌پناه‌ها (Parapet Walls):
- در صورت استفاده، باید استحکام آن‌ها کاملاً توسط متخصص سازه تأیید شود، زیرا بسیاری از جان‌پناه‌ها برای تحمل نیروی عمودی طراحی نشده‌اند.
ب) انکرهای موقتی (Temporary Anchors)
- وزنه‌های تعادلی (Counterweight Systems):
- این سیستم‌ها از وزنه‌های سنگین (معمولاً بتنی یا فولادی) در پشت لبه ساختمان استفاده می‌کنند تا وزن بدن فرد را مهار کنند.
- نصب: وزن کلی سیستم باید حداقل سه تا چهار برابر وزن مورد انتظار بار (شامل فرد و تجهیزات) باشد.
- سیم بکسل‌های فولادی (Wire Slings):
- برای اتصال موقت به سازه‌های قوی مانند نرده‌های محافظ (در صورت تأیید استحکام) یا پایه‌های ثابت.
۳. مراحل عملیاتی ایجاد انکرینگ ایمن
برای تضمین بالاترین سطح ایمنی، مراحل زیر باید به دقت دنبال شوند:
مرحله ۱: ارزیابی و مکان‌یابی
- بررسی سطح: محل اتصال باید عاری از لبه‌های تیز، خورندگی، روغن یا مواد شیمیایی باشد که می‌توانند به طناب‌ها آسیب بزنند.
- تعیین دو نقطه: همواره دو نقطه اتصال مستقل (برای طناب کار و طناب ایمنی) با فاصله مناسب از یکدیگر (معمولاً 50 سانتی‌متر تا 1 متر) تعیین شود.
- زاویه فرود: انکر باید به‌گونه‌ای قرار گیرد که طناب‌ها به‌صورت عمودی و با حداقل اصطکاک از لبه فرود بیایند.
مرحله ۲: نصب و محافظت
- نصب ابزار انکر: استفاده از تسمه‌ها، سیم بکسل‌ها یا بولت‌های نصب شده و اتصال آن‌ها به کارابین‌های اتوماتیک (Tri-Lock) یا پیچ‌دار.
- حفاظت از لبه (Edge Protection): استفاده از محافظ طناب (Rope Protector) در تمام نقاطی که طناب با لبه‌های تیز یا ساینده ساختمان تماس دارد. این کار مانع از بریده شدن طناب به دلیل اصطکاک یا نیروی دینامیک می‌شود.
مرحله ۳: آزمون و بازرسی
- آزمون تحمل بار اولیه: قبل از شروع فرود، طناب کار باید به آرامی تحت کشش قرار گیرد تا از پایداری نقطه اتصال اطمینان حاصل شود.
- بازرسی بصری نهایی: بررسی گره‌ها، قفل بودن کامل تمام کارابین‌ها، عدم تداخل طناب‌ها با یکدیگر یا با لبه‌های تیز، و قرارگیری صحیح محافظ طناب.
هشدار: نیروی دینامیک حاصل از سقوط (حتی سقوط کوتاه) می‌تواند ده‌ها برابر وزن بدن باشد. بنابراین، یک انکر صرفاً برای تحمل وزن بدن طراحی نمی‌شود، بلکه باید توانایی مهار انرژی سقوط را نیز داشته باشد.
