گیربکس‌های اتوماتیک در خودروهای داخلی، از جمله نوع سنتی (AT) مانند AL4 در پژو ۲۰۶/۲۰۷ و گیربکس‌های نیمه اتوماتیک (AMT) مانند انواع بومی‌سازی شده در محصولات سایپا و ایران خودرو، نیازمند عیب‌یابی دقیق و تخصصی هستند. این گیربکس‌ها ساختار پیچیده‌ای دارند و خرابی در آن‌ها اغلب ترکیبی از مشکلات هیدرولیکی، مکانیکی و الکترونیکی است.
۱. عیب‌یابی گیربکس‌های اتوماتیک سنتی (AT - متداول‌ترین نوع AL4)
گیربکس AL4 (که با نام DP0 نیز شناخته می‌شود) متداول‌ترین گیربکس اتوماتیک در خودروهای داخلی است که بیشترین گزارش‌های خرابی مربوط به آن است.
الف) مشکلات رایج و علائم
- ضربه زدن و تأخیر در تعویض دنده:
- علت اصلی: خرابی یا فرسودگی شیرهای برقی (Solenoids) تنظیم فشار و تعویض دنده. این شیرها وظیفه کنترل دقیق جریان روغن به کلاچ‌ها و باندهای داخلی را دارند.
- علائم: تقه زدن محسوس هنگام درگیر شدن دنده (به خصوص از حالت N به D یا R) و تأخیر در تعویض‌های بالایی.
- خروج از دنده و رفتن به حالت اضطراری (Limp Mode):
- علت: کاهش شدید فشار روغن (به دلیل نشتی داخلی) یا خطای الکتریکی در سنسورها (مانند سنسور سرعت ورودی یا خروجی).
- علامت: روشن شدن چراغ SPORT و SNOW به صورت چشمک‌زن روی صفحه کیلومتر، و قفل شدن گیربکس روی دنده سوم یا دنده عقب.
ب) عیب‌یابی تخصصی
- تست فشار روغن: فشار روغن گیربکس باید در دورهای مختلف موتور و دنده‌های متفاوت با استفاده از گیج‌های مخصوص تست شود. افت فشار نسبت به مقادیر استاندارد، نشانه نشتی داخلی در بلوک هیدرولیک (Valve Body) یا فرسودگی پمپ روغن است.
- بررسی شیرهای برقی با دیاگ: با دستگاه دیاگ تخصصی، می‌توان عملکرد و جریان کشی (Amperage) شیرهای برقی (به ویژه شیرهای تنظیم فشار EPC) را در حین کار کنترل کرد. جریان‌کشی غیرعادی یا عدم واکنش، نشانه خرابی سلونوئید است.
- آنالیز روغن: روغن گیربکس را از نظر رنگ، بو و وجود ذرات بررسی کنید. روغن سوخته (تیره و بدبو) نشانه داغ شدن بیش از حد و لغزش کلاچ‌هاست. وجود براده‌های فلزی ریز نشانه فرسودگی بلبرینگ‌ها و دنده‌هاست.
۲. عیب‌یابی گیربکس‌های نیمه اتوماتیک (AMT)
گیربکس‌های AMT در اصل همان گیربکس‌های دستی هستند که با افزودن یک واحد کنترل الکترونیکی و عملگرهای مکانیکی/هیدرولیکی برای کنترل کلاچ و تعویض دنده، اتوماتیک شده‌اند.
الف) مشکلات رایج و علائم
- عدم درگیری کلاچ یا خطای کلاچ:
- علت اصلی: خرابی پمپ هیدرولیک یا عملگر کلاچ (Clutch Actuator).
- علائم: عدم استارت خوردن خودرو یا نمایش خطای Fault روی صفحه کیلومتر، عدم توانایی در درگیر کردن دنده.
- تعویض دنده خشن و کند:
- علت: کالیبراسیون نامناسب نقطه درگیری کلاچ (Clutch Learning Point) یا فرسودگی دیسک و صفحه کلاچ.
- علامت: احساس ضربه شدید هنگام تعویض دنده، به خصوص در سرعت‌های پایین.
ب) عیب‌یابی تخصصی
- بررسی فشار سیستم هیدرولیک: فشار هیدرولیک در مخزن عملگرها باید توسط دیاگ چک شود (معمولاً بین 40 تا 50 بار). افت فشار، نشانه خرابی پمپ یا نشتی در مدار هیدرولیک است.
- کالیبراسیون و لرنینگ: مهم‌ترین گام در عیب‌یابی AMT، اجرای کامل کالیبراسیون نقطه درگیری کلاچ (Clutch Relearning) و لرنینگ تعویض دنده‌ها پس از هرگونه تعمیر یا تعویض قطعه (مثل دیسک و صفحه، عملگرها یا ECU) است. عدم کالیبراسیون صحیح، منجر به تعویض دنده نامناسب و سایش زودهنگام کلاچ می‌شود.
- بررسی عملگرها و سنسورها: با دیاگ، وضعیت موقعیت عملگر کلاچ و عملگر تعویض دنده را بررسی کنید. سنسورهای موقعیت داخلی باید به درستی کار کنند و کدهای خطا (مانند خطای جریان Solenoid) چک شوند.
۳. اقدامات پس از تعمیر و تعویض قطعات
- استفاده از روغن استاندارد: در هر دو نوع گیربکس، استفاده از روغن گیربکس اتوماتیک (ATF) با استاندارد دقیق سازنده (مانند Dexron III یا IV برای AL4) ضروری است. استفاده از روغن نامناسب به بلوک هیدرولیک و شیرهای برقی آسیب می‌زند.
- تعویض فیلتر: در گیربکس‌های AT (مانند AL4)، تعویض فیلتر روغن همراه با تعویض روغن، به منظور حذف ذرات فلزی و حفظ جریان روغن حیاتی است.
- بازگرداندن تنظیمات کارخانه: پس از تعویض قطعات الکترونیکی (مانند ECU گیربکس یا شیرهای برقی)، پارامترهای تطبیقی (Adaptive Parameters) باید با دیاگ پاک شده و مجدداً فرآیند یادگیری گیربکس (رانندگی در شرایط مختلف) انجام شود تا عملکرد بهینه حاصل شود.
