سیستم‌های زمان‌بندی متغیر سوپاپ (مانند VVT یا Variable Valve Timing و VTEC یا Variable Valve Timing and Lift Electronic Control) برای بهینه‌سازی عملکرد موتور در دورهای مختلف طراحی شده‌اند. خرابی این سیستم‌ها منجر به کاهش قدرت، افزایش مصرف سوخت، و روشن شدن چراغ چک (MIL) می‌شود. عیب‌یابی این سیستم‌ها نیازمند بررسی دقیق سنسورها، سلونوئیدها و فشار روغن است.
۱. عملکرد و اجزای کلیدی سیستم VVT/VTEC
سیستم‌های زمان‌بندی متغیر از طریق تغییر زمان باز و بسته شدن سوپاپ‌ها (VVT) و در برخی مدل‌ها، تغییر مقدار لیفت سوپاپ (VTEC)، کارایی موتور را در دورهای پایین (گشتاور بهتر) و دورهای بالا (قدرت بیشتر) بهبود می‌دهند.
الف) اجزای اصلی VVT (متداول‌ترین نوع)
- واحد VVT (Actuator): این واحد (اغلب یک چرخ‌دنده هیدرولیکی) روی میل سوپاپ نصب می‌شود و زمان باز شدن سوپاپ را جلو یا عقب می‌اندازد.
- سلونوئید کنترل روغن (OCV یا VVT Solenoid): این سوئیچ برقی، جریان و فشار روغن موتور را به واحد VVT هدایت می‌کند.
- سنسور موقعیت میل سوپاپ (CMP Sensor): محل دقیق میل سوپاپ را برای ECU ارسال می‌کند تا بازخورد لازم برای تنظیم دقیق زمان‌بندی فراهم شود.
ب) اجزای اختصاصی VTEC (سیستم هوندا)
VTEC علاوه بر زمان‌بندی، لیفت سوپاپ را نیز تغییر می‌دهد. در دورهای بالا، یک پین قفل‌کن توسط فشار روغن، دنده‌های سوپاپ را به هم متصل می‌کند تا سوپاپ‌ها از طریق یک بادامک (Cam Lobe) بزرگ‌تر با لیفت بیشتر عمل کنند.
۲. عیب‌یابی پیشرفته با استفاده از اسکنر (OBD-II)
بهترین روش برای عیب‌یابی VVT، تحلیل داده‌های لحظه‌ای است.
الف) تحلیل کدهای خطا
رایج‌ترین کدهای خطا اغلب با حرف P و عدد 0010 تا 0028 شروع می‌شوند که مربوط به عملکرد یا مدار سنسورهای VVT یا OCV هستند.
ب) مانیتورینگ داده‌های لحظه‌ای (Live Data)
- زاویه هدف (Target Angle) در مقابل زاویه واقعی (Actual Angle):
- ECU یک زاویه هدف برای VVT تعیین می‌کند. با افزایش دور موتور، این دو مقدار باید دقیقاً یکسان باشند یا با اختلاف بسیار کم (در حد 1 تا 3 درجه) حرکت کنند.
- نتیجه: اگر زاویه واقعی نتواند به زاویه هدف برسد یا با تأخیر زیاد حرکت کند، نشان‌دهنده مشکل مکانیکی (کثیفی واحد VVT) یا فشار روغن نامناسب است.
- درصد سیکل کاری سلونوئید (OCV Duty Cycle):
- بررسی کنید که آیا ECU سیگنال صحیح را برای فعال‌سازی OCV ارسال می‌کند.
- نتیجه: اگر ECU سیگنال می‌دهد اما زمان‌بندی تغییر نمی‌کند، مشکل از خود سلونوئید یا جریان روغن است.
۳. تعمیر و عیب‌یابی قطعات الکترومکانیکی
الف) سنسور موقعیت میل سوپاپ (CMP)
- تست: سنسورهای CMP (معمولاً سنسورهای Hall Effect) با تولید پالس کار می‌کنند. در صورت خرابی، موتور با تأخیر روشن می‌شود یا به طور کامل روشن نمی‌شود.
- راهکار: مقاومت داخلی سنسور را اندازه‌گیری کرده و برای اطمینان بیشتر، سیگنال خروجی آن را با اسیلوسکوپ چک کنید. هرگونه نویز یا اختلال در سیگنال، نشان‌دهنده خرابی سنسور است.
ب) سلونوئید کنترل روغن (OCV)
سلونوئید رایج‌ترین قطعه معیوب در سیستم‌های VVT است.
- تست مقاومت: مقاومت سیم‌پیچ سلونوئید را اندازه‌گیری کنید (معمولاً بین 6 تا 12 اهم). مقاومت نامناسب نشان‌دهنده سوختگی سیم‌پیچ است.
- تست عملکرد (Bench Test): سلونوئید را جدا کرده و با اتصال مستقیم برق 12V به پایانه‌های آن، عملکرد مکانیکی و حرکت شیر داخلی را بررسی کنید. شیر باید به سرعت باز و بسته شود.
- تمیزکاری: اغلب اوقات، سوراخ‌های فیلتر سلونوئید به دلیل کثیفی روغن مسدود می‌شوند. می‌توانید فیلتر را با اسپری تمیزکننده ترمز یا حلال‌های مناسب تمیز کنید.
۴. نقش فشار و کیفیت روغن موتور
فشار روغن، نیروی محرکه اصلی در سیستم‌های VVT و VTEC است.
- افت فشار روغن:
- علت: استفاده از روغن با گرانروی (ویسکوزیته) نامناسب، کم بودن سطح روغن، یا فرسودگی پمپ روغن.
- اثر: اگر فشار روغن کمتر از حد تعیین شده باشد، OCV نمی‌تواند واحد VVT یا پین قفل‌کن VTEC را فعال کند.
- کثیفی روغن:
- علت: عدم تعویض به موقع روغن یا استفاده از فیلتر بی‌کیفیت.
- اثر: ذرات فلزی یا لجن در روغن، کانال‌های بسیار ریز واحد VVT را مسدود کرده و باعث گیر کردن آن در یک موقعیت خاص می‌شوند.
- راهکار: اگر مشکل با تعویض OCV حل نشد، معمولاً نیاز به فلاشینگ روغن یا در موارد شدید، تعویض خود واحد VVT (Actuator) روی میل سوپاپ است.
- بررسی فیلتر ورودی روغن: در برخی مدل‌ها (مانند برخی مدل‌های تویوتا)، یک فیلتر مشبک قبل از OCV وجود دارد که اغلب مسدود می‌شود و باید تمیز یا تعویض شود.
