نگهداری صحیح پیاز و سیب‌زمینی پس از برداشت، یک عامل تعیین‌کننده در حفظ کیفیت، جلوگیری از کاهش وزن و جلوگیری از جوانه‌زنی یا فساد است. این محصولات دارای نرخ تنفس بالایی هستند و محیط نامناسب نگهداری می‌تواند بخش بزرگی از محصول را از بین ببرد. سوله‌های نگهداری تخصصی باید بر اساس اصول مهندسی کشاورزی و با تمرکز بر عایق‌بندی، تهویه و کنترل دقیق دما و رطوبت طراحی شوند تا دوره نگهداری به حداکثر برسد و ضایعات به حداقل برسد.
۱. اصول طراحی سازه و عایق‌بندی
طراحی فیزیکی سوله اولین خط دفاعی در برابر نوسانات دمایی است:
عایق‌بندی سقف و دیوارها: برای جلوگیری از انتقال حرارت بین محیط داخلی و خارجی، استفاده از ساندویچ پنل‌های پلی‌اورتان یا پشم سنگ با ضخامت مناسب ضروری است. عایق‌بندی مناسب، بار کاری سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی را به شدت کاهش می‌دهد.
عایق‌بندی کف: کف سوله نیز باید عایق‌بندی شود تا از انتقال رطوبت و دمای زمین جلوگیری شود. همچنین، کف باید بتنی و صاف باشد تا امکان نظافت و ضدعفونی آسان فراهم شود.
درب‌ها و دریچه‌ها: باید کاملاً عایق‌بندی و هوابند باشند تا تبادل ناخواسته هوا به حداقل برسد.
۲. اهمیت تهویه و توزیع هوا
تهویه مناسب، قلب سیستم نگهداری است و وظیفه دارد تا حرارت تنفسی، رطوبت و دی‌اکسید کربن تولیدشده توسط محصول را خارج کند و دمای یکنواخت را در کل فضای سوله حفظ نماید.
کانال‌های توزیع هوا (Ducts): هوا باید از طریق کانال‌های توزیع در کف یا دیوارها، به صورت یکنواخت به داخل محصول دمیده شود. این کانال‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که تمام محصول را پوشش دهند.
فن‌های مکنده و دمنده (Fans): باید فن‌هایی با ظرفیت کافی برای جابجایی حجم بالای هوا و ایجاد فشار لازم برای نفوذ در توده محصول انتخاب شوند. سیستم‌های تهویه با فشار مثبت، هوا را از پایین به بالا می‌دمند تا هوای مرطوب به سمت خروجی‌ها هدایت شود.
تخلیه رطوبت و CO2: هوای مرطوب داخل سوله باید به طور منظم تخلیه و با هوای تازه (در صورت مناسب بودن دما) جایگزین شود تا از رشد عوامل بیماری‌زا و تجمع CO2 جلوگیری شود.
۳. کنترل دقیق دما و رطوبت
محدوده دمایی نگهداری برای پیاز و سیب‌زمینی متفاوت و بسیار حساس است:
سیب‌زمینی (Potato Storage)
| مرحله نگهداری | دما (درجه سانتی‌گراد) | رطوبت نسبی | هدف |
| دوره التیام (Curing) | 10∘C تا 15∘C | 90 تا 95% | بستن زخم‌ها و جلوگیری از عفونت |
| دوره نگهداری بلندمدت | 4∘C تا 7∘C | 90 تا 95% | به حداقل رساندن جوانه‌زنی و تنفس |
جوانه‌زدایی (Sprout Suppression): برای نگهداری طولانی‌مدت، اغلب از مواد شیمیایی جوانه‌زدا (مانند کلرپروفام) به صورت مه‌پاشی در سیستم تهویه استفاده می‌شود یا دمای نگهداری به پایین‌ترین حد (حدود 4∘C) رسانده می‌شود تا جوانه‌زنی کند شود.
پیاز (Onion Storage)
| دوره نگهداری | دما (درجه سانتی‌گراد) | رطوبت نسبی | هدف |
| دوره التیام (Curing) | 30∘C تا 35∘C | ۷۰ تا ۸۰٪ | خشک کردن پوست بیرونی و ساقه (گردن) |
| دوره نگهداری بلندمدت | 0∘C تا 2∘C | ۶۵ تا ۷۵٪ | جلوگیری از جوانه‌زنی و پوسیدگی |
خشکی حیاتی: پیاز برای نگهداری بلندمدت به دمای بسیار پایین و رطوبت نسبی پایین‌تر (نسبت به سیب‌زمینی) نیاز دارد تا گردن آن کاملاً خشک بماند و از رشد قارچ جلوگیری شود.
۴. تجهیزات کنترل و مانیتورینگ
ترمومترها و هایگرومترهای دیجیتال: نصب حسگرهای دما و رطوبت در نقاط مختلف سوله و درون توده محصول برای نظارت لحظه‌ای بر شرایط.
سیستم‌های کنترل خودکار: استفاده از PLC یا کنترلرهای هوشمند که فن‌ها و هیترها را بر اساس داده‌های حسگرها و برنامه از پیش تعیین‌شده مدیریت می‌کنند و نوسانات دما را به حداقل می‌رسانند.
سیستم سرمایش و گرمایش: بسته به منطقه جغرافیایی، نیاز به سیستم‌های تهویه مکانیکی (مانند تبرید) یا تنها تهویه طبیعی و استفاده از هوای محیطی سرد (در شب) خواهد بود. هیترها برای جلوگیری از افت دما در زمستان و در زمان التیام (پیاز) ضروری هستند.
نتیجه‌گیری
سوله‌های نگهداری پیاز و سیب‌زمینی، یک سیستم پیچیده از عایق‌بندی، جریان هوا و کنترل آب و هوایی هستند. با رعایت دقیق اصول طراحی، تضمین توزیع یکنواخت هوا در توده محصول، و حفظ دما و رطوبت در محدوده‌های تخصصی، می‌توان ضایعات ناشی از فساد، جوانه‌زنی و تبخیر را به حداقل رساند و عرضه محصول با کیفیت را تا چندین ماه تضمین کرد.
