با جایگزینی سیستم انژکتور الکترونیکی (EFI) به جای کاربراتور در موتورسیکلت‌های رایج ایران، عیب‌یابی موتور بیشتر به تشخیص مشکلات سنسورها و سیستم برق معطوف شده است. سنسورها مانند چشم‌ها و گوش‌های ECU (واحد کنترل الکترونیکی) عمل کرده و اطلاعات حیاتی را برای تنظیم دقیق سوخت و جرقه فراهم می‌کنند.
۱. سنسورهای حیاتی در سیستم انژکتور موتورسیکلت
سنسورهای زیر از اصلی‌ترین قطعاتی هستند که در اکثر موتورسیکلت‌های EFI (انژکتوری) موجود در بازار ایران وجود دارند:
نام سنسور | مخفف رایج | وظیفه اصلی | مکان نصب رایج |
سنسور موقعیت میل‌لنگ / دور موتور | CKP / RPM | اندازه‌گیری سرعت دوران میل‌لنگ و تعیین موقعیت پیستون‌ها برای زمان‌بندی جرقه و پاشش. | روی پوسته موتور یا کلاچ، نزدیک فلایویل. |
سنسور موقعیت دریچه گاز | TPS | اندازه‌گیری میزان باز بودن دریچه گاز برای تعیین میزان هوای ورودی و بار موتور (Engine Load). | روی بدنه دریچه گاز. |
سنسور دمای موتور / خنک‌کننده | CTS / WTS | اندازه‌گیری دمای موتور (آب یا روغن) برای تنظیم غلظت مخلوط سوخت و هوا. | نزدیک محفظه احتراق یا روی بلوکه موتور. |
سنسور اکسیژن | O2 / Lambda Sensor | اندازه‌گیری میزان اکسیژن باقی‌مانده در گازهای اگزوز برای تنظیم دقیق نسبت سوخت به هوا (A/F Ratio). | روی لوله اگزوز (قبل از کاتالیست). |
سنسور فشار هوای منیفولد | MAP | اندازه‌گیری فشار هوای مطلق داخل منیفولد ورودی (وظیفه مشابه سنسور دمای هوای ورودی). | روی مانیفولد یا نزدیک آن. |
سنسور سرعت خودرو | VSS | اندازه‌گیری سرعت حرکت چرخ‌ها یا خروجی گیربکس برای نمایش سرعت و در برخی مدل‌ها برای کمک به ECU. | روی گیربکس یا چرخ‌ها. |
۲. مشکلات احتمالی و راهنمای عیب‌یابی سنسورها
خرابی سنسورها معمولاً باعث روشن شدن چراغ چک (MIL)، اختلال در عملکرد موتور و ثبت کدهای خطا در ECU می‌شود.
۲.۱. سنسور موقعیت میل‌لنگ (CKP)
مشکل احتمالی | علامت خرابی | راهنمای عیب‌یابی اولیه |
خرابی کامل سنسور | موتور استارت می‌خورد اما روشن نمی‌شود (عدم پاشش سوخت و جرقه). | بررسی با دیاگ: پارامتر دور موتور را در هنگام استارت زدن چک کنید؛ در صورت خرابی کامل، دور موتور صفر نشان داده می‌شود. |
ارسال سیگنال نادرست | ریپ زدن شدید موتور، کات‌آف ناگهانی در دورهای پایین، پرش‌های غیرعادی عقربه دور موتور. | تمیزکاری: تمیز کردن نوک سنسور از آلودگی‌های فلزی یا گریس (سنسور از نوع القایی است). بررسی مقاومت: با مولتی‌متر مقاومت سنسور را تست کنید. |
۲.۲. سنسور موقعیت دریچه گاز (TPS)
مشکل احتمالی | علامت خرابی | راهنمای عیب‌یابی اولیه |
نقص در سیگنال (عدم تطابق) | بالا ماندن یا نوسان دور موتور در حالت درجا (Idle). تأخیر در گاز خوردن و کپ کردن موتور. | بررسی با دیاگ: زاویه دریچه گاز را در حالت بسته چک کنید (باید صفر یا نزدیک به آن باشد). بررسی ولتاژ خروجی سنسور (معمولاً 400 تا 600 میلی‌ولت در حالت بسته). |
خرابی مکانیکی/فرسودگی | شتاب‌گیری ناهموار و غیریکنواخت (دل دل زدن) بخصوص هنگام باز کردن ناگهانی گاز. | تنظیم: در صورت تنظیم نبودن، با آچار مناسب آن را تنظیم کنید. در صورت خرابی داخلی، تعویض سنسور TPS. |
۲.۳. سنسور دمای موتور (CTS)
مشکل احتمالی | علامت خرابی | راهنمای عیب‌یابی اولیه |
گزارش دمای بالاتر از واقعیت | روشن نشدن موتور یا روشن شدن سخت (به دلیل رقیق بودن زیاد مخلوط سوخت). توان کم پس از روشن شدن. | بررسی با دیاگ: دمای نشان داده شده در پارامترهای ECU را چک کنید. بررسی مقاومت: سنسور از نوع NTC است؛ با افزایش دما مقاومت آن کاهش می‌یابد. |
گزارش دمای پایین‌تر از واقعیت | دود کردن موتور و افزایش مصرف سوخت (به دلیل غنی بودن بیش از حد سوخت). | بررسی سیم‌کشی: اطمینان از سلامت سیم‌ها و سوکت اتصال سنسور. |
۲.۴. سنسور اکسیژن (O2)
مشکل احتمالی | علامت خرابی | راهنمای عیب‌یابی اولیه |
عدم ارسال سیگنال صحیح | افزایش شدید مصرف سوخت. خروج دود تیره غلیظ از اگزوز (خام‌سوزی). | بررسی با دیاگ: ولتاژ خروجی سنسور را در پارامترهای زنده چک کنید (باید بین مقادیر حداقلی و حداکثری نوسان کند). |
آلودگی یا رسوب | لرزش و ریپ زدن موتور (به دلیل به هم خوردن نسبت A/F). | بررسی ظاهری: بررسی تجمع رسوب یا آلاینده‌ها روی سطح سنسور. (نکته: در سنسورهای معیوب دوم (بعد از کاتالیست)، مصرف سوخت و آلایندگی افزایش می‌یابد.) |
۳. روش‌های استاندارد عیب‌یابی
بهترین و مطمئن‌ترین راه برای تشخیص خرابی سنسورها، ترکیبی از بررسی‌های فیزیکی و استفاده از تجهیزات تخصصی است:
- بررسی چراغ چک و کدهای خطا:
- روشن شدن چراغ MIL اولین نشانه خرابی است.
- استفاده از دستگاه دیاگ (Diagnostic Tool) برای خواندن کدهای خطا (DTC) ذخیره‌شده در ECU. کدها مشکل را به یک سنسور یا عملگر خاص ارجاع می‌دهند.
- تست ولتاژ و مقاومت با مولتی‌متر:
- سنسورهای دما (مانند CTS) از نوع مقاومتی هستند و با مولتی‌متر مقاومت آن‌ها اندازه‌گیری شده و با جدول استاندارد مقایسه می‌شود.
- سنسورهای ولتاژی (مانند TPS و O2) باید در محدوده ولتاژ مشخصی کار کنند که با مولتی‌متر قابل اندازه‌گیری است.
- بررسی سیم‌کشی و اتصالات:
- بسیاری از مشکلات سنسورها ناشی از سولفاته شدن، شل شدن یا قطعی در سوکت‌ها و سیم‌کشی است. مسیر سیم‌کشی سنسور از محل نصب تا ECU باید بررسی شود.
