سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است و معمولاً به کندی پیشرفت می‌کند. با این حال، در مراحل پیشرفته می‌تواند تهاجمی باشد. پیشرفت‌های اخیر در تشخیص، نظارت فعال و درمان‌های هدفمند، چشم‌انداز بقا و کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی بهبود بخشیده است.
۱. دلیل پیدایش و تشخیص سرطان پروستات
سرطان پروستات زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های غده پروستات (که در تولید مایع منی نقش دارد) به طور غیرقابل کنترل رشد کنند. علت دقیق ناشناخته است، اما با عوامل خطر زیر مرتبط است:
- سن: شایع‌ترین در مردان بالای 50 سال.
- ژنتیک: سابقه خانوادگی قوی یا جهش در ژن‌هایی مانند BRCA1 و BRCA2 (مشابه سرطان سینه).
- هورمون‌ها: رشد سرطان پروستات به شدت به هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها، به‌ویژه تستوسترون) وابسته است.
تشخیص:
- آزمایش PSA: اندازه‌گیری آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (Prostate-Specific Antigen) در خون. سطح بالا می‌تواند نشان‌دهنده سرطان باشد، اگرچه دلایل غیرسرطانی (مانند بزرگی خوش‌خیم پروستات) نیز می‌توانند آن را بالا ببرند.
- بیوپسی: تنها راه تأیید سرطان، با هدایت تصویربرداری (مانند MRI) برای دقت بیشتر.
- نمره‌دهی گلیسون (Gleason Score): تعیین درجه تهاجمی بودن سرطان بر اساس ظاهر سلول‌ها زیر میکروسکوپ.
۲. درمان‌های فعلی و استاندارد سرطان پروستات
انتخاب درمان به نمره گلیسون، مرحله بیماری و سلامت کلی بیمار بستگی دارد.
الف) مراحل اولیه و موضعی
- نظارت فعال (Active Surveillance): برای تومورهای کوچک و با ریسک پایین (نمره گلیسون پایین)، پزشک ممکن است به جای درمان فوری، تنها وضعیت بیمار را با آزمایش‌های PSA و بیوپسی‌های دوره‌ای تحت نظر بگیرد. این کار از عوارض جانبی غیرضروری درمان تهاجمی جلوگیری می‌کند.
- جراحی (Radical Prostatectomy): برداشتن کامل غده پروستات و گاهی اوقات غدد لنفاوی مجاور. این عمل اغلب با کمک رباتیک برای دقت بیشتر و عوارض کمتر انجام می‌شود.
- پرتودرمانی: استفاده از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی. شامل پرتودرمانی خارجی یا براکی‌تراپی (قرار دادن منابع رادیواکتیو کوچک در داخل پروستات).
ب) مراحل پیشرفته و متاستاتیک
- هورمون‌درمانی (آندروژن درمانی): هدف آن کاهش سطح تستوسترون در بدن یا مسدود کردن اثر آن است، زیرا سرطان پروستات برای رشد به آندروژن نیاز دارد. این درمان شامل داروهایی است که تولید تستوسترون را متوقف می‌کنند یا گیرنده‌های آندروژن را مسدود می‌سازند.
- شیمی‌درمانی: در صورت عدم پاسخ به هورمون‌درمانی یا در موارد بیماری تهاجمی.
۳. تحولات اخیر و پیشرفت‌های نوین
پیشرفت‌های اخیر عمدتاً در درمان سرطان پروستات مقاوم به اخته‌سازی (Castration-Resistant Prostate Cancer - CRPC) و استفاده از رادیوداروهای هدفمند رخ داده است.
الف) درمان‌های هدفمند نسل جدید هورمونی
- مهارکننده‌های پیشرفته مسیر آندروژن: داروهایی مانند انزالوتامید و آبیراگرون استات که به طور مؤثرتری مسیرهای سیگنالینگ آندروژن را مسدود می‌کنند. این داروها اکنون در مراحل اولیه بیماری متاستاتیک و CRPC به عنوان خط اول درمان استفاده می‌شوند و بقا را به طور قابل توجهی افزایش داده‌اند.
ب) درمان‌های هدفمند مولکولی (برای جهش‌های BRCA)
- مهارکننده‌های PARP: در بیمارانی که سرطان پروستات آن‌ها دارای جهش‌های ژنی خاصی مانند BRCA1/2 است (مشابه سرطان‌های سینه و تخمدان)، داروهایی مانند اولاپاریب و روکاپاریب (مهارکننده‌های PARP) می‌توانند برای از بین بردن انتخابی سلول‌های سرطانی استفاده شوند. این نشان‌دهنده اهمیت تست ژنتیک برای تعیین درمان است.
ج) رادیوداروهای هدفمند (Radioligand Therapy)
این یک رویکرد جدید و هیجان‌انگیز است که از دو جزء تشکیل شده است:
- لیگاند هدفمند: مولکولی که به طور خاص به پروتئینی به نام PSMA (Prostate-Specific Membrane Antigen) که به وفور روی سطح سلول‌های سرطان پروستات وجود دارد، متصل می‌شود.
- ایزوتوپ رادیواکتیو (Lutetium-177): یک ایزوتوپ سمی که به لیگاند متصل شده است.
- عملکرد: پس از تزریق، رادیودارو مستقیماً به سلول‌های سرطانی متصل شده و اشعه‌های موضعی را ساطع می‌کند که سلول سرطانی را از درون از بین می‌برد، در حالی که آسیب به بافت‌های سالم به حداقل می‌رسد.
د) سونوگرافی متمرکز با شدت بالا (HIFU)
- کاربرد: یک روش کم‌تهاجمی برای درمان موضعی تومور.
- عملکرد: از امواج اولتراسوند متمرکز برای گرم کردن و از بین بردن دقیق بافت سرطانی در پروستات استفاده می‌شود و بافت سالم اطراف حفظ می‌شود.
۴. آینده درمان سرطان پروستات
آینده درمان سرطان پروستات به سمت شخصی‌سازی شدید و هدف‌گیری دقیق حرکت می‌کند:
- تصویربرداری PSMA-PET: استفاده گسترده از اسکن‌های PET که PSMA را هدف قرار می‌دهند (مانند PSMA-PET) برای تعیین دقیق مرحله بیماری، شناسایی متاستازهای کوچک و انتخاب بهترین کاندید برای درمان با رادیوداروها.
- ایمونوتراپی‌های ترکیبی: تلاش برای موفقیت در ایمونوتراپی (که تاکنون در سرطان پروستات به اندازه ملانوما موفق نبوده) از طریق ترکیب آن با مهارکننده‌های مسیر آندروژن یا واکسن‌های درمانی.
- تشخیص ژنتیکی در خط اول: تست روتین جهش‌های ژنتیکی (مانند BRCA) در زمان تشخیص برای همه بیماران با ریسک بالا به منظور تعیین زودهنگام کاندیداتوری برای مهارکننده‌های PARP.
۰
از ۵
۰ مشارکت کننده
