سرطان سینه یکی از شایعترین سرطانها در میان زنان است، اما به لطف پیشرفتهای چشمگیر در غربالگری، درک مولکولی و درمانهای هدفمند، نرخ بقا در دهههای اخیر به طور قابل توجهی بهبود یافته است. تحولات اخیر بر شخصیسازی درمان، کاهش تهاجم و افزایش دقت هدفگیری سلولهای سرطانی متمرکز است.
۱. دلیل پیدایش و انواع سرطان سینه
سرطان سینه در نتیجه جهشهای ژنتیکی اکتسابی یا ارثی در سلولهای بافت پستان ایجاد میشود که منجر به رشد و تقسیم غیرقابل کنترل سلولها میگردد.
انواع اصلی بر اساس وضعیت گیرندهها (Receptor Status):
سرطان سینه بر اساس حضور یا عدم حضور سه نوع گیرنده روی سطح سلولهای تومور طبقهبندی میشود:
- سرطانهای گیرنده هورمونی مثبت (HR+): سلولها دارای گیرنده استروژن (ER) یا پروژسترون (PR) هستند. (شایعترین نوع)
- سرطانهای HER2 مثبت: سلولها تولید بیش از حد پروتئین HER2 را دارند. (تهاجمیتر)
- سرطانهای سهگانه منفی (Triple-Negative Breast Cancer - TNBC): فاقد گیرندههای ER، PR و HER2 هستند. (درمان دشوارتر)
عوامل خطر:
- عوامل ژنتیکی: جهش در ژنهایی مانند BRCA1 و BRCA2 مهمترین ریسک فاکتور ارثی است.
- عوامل هورمونی: قرار گرفتن طولانیمدت در معرض استروژن (مانند شروع زودهنگام قاعدگی یا یائسگی دیررس).
۲. درمانهای فعلی و استاندارد سرطان سینه
رویکرد درمانی سرطان سینه معمولاً چندرشتهای است و شامل ترکیبی از موارد زیر است:
- جراحی: شامل لامپکتومی (برداشتن توده) یا ماستکتومی (برداشتن کامل سینه) و نمونهبرداری از غدد لنفاوی.
- شیمیدرمانی: استفاده از داروهای سیتوتوکسیک برای از بین بردن سلولهای سرطانی، معمولاً قبل از جراحی (Neoadjuvant) یا پس از آن (Adjuvant).
- پرتودرمانی: استفاده از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی باقیمانده پس از جراحی.
- هورموندرمانی: برای سرطانهای HR+، داروهایی مانند تاموکسیفن یا مهارکنندههای آروماتاز برای بلاک کردن اثرات استروژن یا کاهش سطح آن استفاده میشود.
۳. تحولات اخیر و درمانهای نوین
پیشرفتها در درمان سرطان سینه بیشتر در بخش داروهای هدفمند پیشرفته و ایمونوتراپی رخ داده است:
الف) آنتیبادیهای متصل به دارو (Antibody-Drug Conjugates - ADCs)
این روش یکی از مهمترین پیشرفتهای اخیر است که ترکیبی از دقت ایمونوتراپی و قدرت شیمیدرمانی را ارائه میدهد.
- مکانیزم: ADCها از یک آنتیبادی (برای هدف قرار دادن گیرنده خاص روی سلول سرطانی مانند HER2 یا TROP2)، که به یک عامل شیمیدرمانی قوی (لینک شده است، تشکیل میشوند.
- عملکرد: آنتیبادی مانند یک "موشک هوشمند" دارو را مستقیماً به سلول سرطانی میرساند. این امر باعث میشود که داروی سمی تنها سلولهای سرطانی را از بین ببرد و آسیب به سلولهای سالم به حداقل برسد. دارویی مانند تراستوزوماب دِروکستکان (Trastuzumab Deruxtecan) یک نمونه موفق در درمان سرطان HER2-لُو (HER2-Low) است که پیشتر یک زیرگروه فاقد درمان هدفمند محسوب میشد.
ب) مهارکنندههای سیکلین (CDK4/6 Inhibitors)
- کاربرد: در درمان سرطان سینه HR+ پیشرفته.
- مکانیزم: این داروها پروتئینهای CDK4 و CDK6 را که مسئول کنترل چرخه سلولی و تقسیم سلولهای سرطانی هستند، مهار میکنند.
- عملکرد: استفاده از مهارکنندههای CDK4/6 (مانند پالبوسیکلیب) در ترکیب با هورموندرمانی، بقای بدون پیشرفت را در بیماران به طور چشمگیری افزایش داده است.
ج) ایمونوتراپی (برای TNBC)
- تمرکز: ایمونوتراپی، به ویژه مهارکنندههای نقاط بازرسی ایمنی (Checkpoint Inhibitors) مانند PD-L1، عمدتاً در درمان سرطان سهگانه منفی (TNBC) به کار میرود.
- چرا TNBC؟ سلولهای TNBC بیشتر مستعد جهش هستند و بنابراین بیشتر توسط سیستم ایمنی به عنوان "غیرخودی" شناخته میشوند. مهارکنندههای چکپوینت به سلولهای T کمک میکنند تا از استتار سلولهای سرطانی عبور کرده و آنها را از بین ببرند.
۴. آینده و شخصیسازی درمان سرطان سینه
آینده درمان سرطان سینه بر اساس تشخیص مولکولی عمیقتر و هدفگذاری دقیقتر است:
- تشخیص زودهنگام با مایع بیوپسی: استفاده از مایع بیوپسی (Liquid Biopsy) برای نظارت بر بیماران پس از درمان و تشخیص بیماری باقیمانده ناچیز (MRD) که میتواند نشاندهنده عود زودرس باشد و امکان شروع درمان پیشگیرانه را فراهم میکند.
- درمانهای mRNA و واکسنهای درمانی: توسعه واکسنهای mRNA سرطان سینه که سیستم ایمنی را برای هدف قرار دادن نئوانتیژنهای تومور، به ویژه در سرطانهای پرجهش مانند TNBC، آموزش میدهند.
- رویکرد کاهش درمان (De-escalation): با پیشرفتهای تشخیصی مانند پنلهای ژنی (مانند Oncotype DX)، پزشکان میتوانند بیمارانی را که به شیمیدرمانی نیاز ندارند (به دلیل ریسک عود پایین)، با اطمینان بیشتری شناسایی کنند و از عوارض جانبی غیرضروری جلوگیری نمایند.
- تغییر نقش جراحی: تمرکز بر جراحیهای حفظ سینه و استفاده از درمانهای سیستمیک قویتر قبل از جراحی (Neoadjuvant) که در برخی موارد میتواند تومور را به طور کامل از بین ببرد و نیاز به جراحی گسترده را برطرف سازد.
