ترک‌های دیوار از رایج‌ترین آسیب‌های ساختمانی هستند و می‌توانند نگرانی‌های جدی برای مالکان ایجاد کنند. تشخیص نوع ترک (سازه‌ای یا غیرسازه‌ای) برای انتخاب روش ترمیم مناسب و ارزیابی سلامت کلی ساختمان حیاتی است.
۱. انواع ترک‌ها و روش‌های تشخیص
ترک‌ها بر اساس علت ایجاد و تأثیری که بر اسکلت ساختمان دارند، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند.
الف) ترک‌های غیرسازه‌ای (Non-Structural Cracks)
این ترک‌ها در لایه‌های پوششی مانند گچ، سیمان، یا نما رخ می‌دهند و بر مقاومت یا پایداری اسکلت اصلی ساختمان (ستون‌ها، تیرها و فونداسیون) تأثیری ندارند.
- علل اصلی:
- نشست افتراقی جزئی: نشست‌های کوچک و ناهمگون زیر دیوارهای داخلی یا تیغه‌ها.
- تغییرات حرارتی و رطوبتی: انبساط و انقباض ناشی از تغییرات دما یا خشک شدن اولیه مصالح (Shrinkage).
- اجرای ضعیف: اجرای نامناسب اتصالات (نبود میلگرد بستر، عدم اتصال دیوار به ستون).
- سیم‌کشی و لوله‌گذاری: ترک‌های ناشی از عبور تأسیسات از داخل دیوار.
- ویژگی‌های ظاهری:
- ابعاد: معمولاً نازک، مویی (Hairline) یا حداکثر تا ۳ میلی‌متر عرض دارند.
- الگو: اغلب به صورت عمودی یا افقی در امتداد بندهای ملات، یا به شکل شبکه‌ای نامنظم (نقشه‌مانند) روی سطح گچ یا سیمان دیده می‌شوند.
- محل: معمولاً در گوشه‌های بازشوها (مانند پنجره‌ها و درها) یا در تقاطع دیوارها.
ب) ترک‌های سازه‌ای (Structural Cracks)
این ترک‌ها ناشی از تنش‌های شدید و خارج از تحمل سازه هستند و به طور مستقیم مقاومت اسکلت و پایداری کلی ساختمان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- علل اصلی:
- نشست نامتقارن پی: نشست شدید و نامنظم فونداسیون به دلیل ضعف خاک، گودبرداری غیر اصولی یا تغییرات شدید سطح آب زیرزمینی.
- اضافه بار: بارگذاری بیش از حد مجاز (مثلاً اضافه کردن طبقات غیرقانونی یا تغییر کاربری).
- نیروهای جانبی شدید: زلزله، بادهای شدید یا فشار جانبی خاک.
- ضعف طراحی یا اجرا: کمبود میلگرد، بتن‌ریزی نامناسب یا ضعف در اتصالات تیر به ستون.
- ویژگی‌های ظاهری:
- ابعاد: معمولاً عریض‌تر از ۴ میلی‌متر و اغلب با عرض متغیر در طول ترک.
- الگو: به صورت مورب (Diagonal) یا ۴۵ درجه ظاهر می‌شوند که نشان‌دهنده نیروهای برشی شدید است.
- محل: عبور از بتن ستون‌ها یا تیرها، شکاف در محل اتصال دیوار به سقف یا در نزدیکی فونداسیون.
- رشد: این ترک‌ها به سرعت در حال رشد و توسعه هستند.
۲. روش‌های ترمیم ترک‌های غیرسازه‌ای (مویی)
ترمیم این ترک‌ها بیشتر جنبه زیبایی و جلوگیری از نفوذ رطوبت دارد.
الف) روش ترمیم سطحی
- تمیزکاری: اطراف ترک را با کاردک یا برس سیمی تمیز کنید و هرگونه رنگ یا گچ سست را حذف کنید.
- بزرگ کردن موضعی: ترک‌های مویی را با نوک کاردک یا تیغ کمی عمیق‌تر کنید تا مواد ترمیم کننده بهتر نفوذ کنند (به شکل V).
- ترمیم:
- برای ترک‌های بسیار ریز، می‌توان از بتونه ساختمانی مخصوص استفاده کرد.
- برای ترک‌های تا ۳ میلی‌متر، استفاده از چسب‌های درزبندی اکریلیک یا ماستیک‌های مخصوص ترک که انعطاف‌پذیری خوبی دارند، توصیه می‌شود.
- پوشش نهایی: پس از خشک شدن، سطح را سنباده زده و رنگ‌آمیزی کنید.
ب) ترمیم با استفاده از توری و مش (برای ترک‌های پهن‌تر)
- برای ترک‌های عریض‌تر یا ترک‌هایی که احتمال بازگشت آن‌ها وجود دارد، ابتدا سطح ترک را با ملات ترمیم کنید. سپس یک توری یا نوار فایبرگلاس (Fiberglass Mesh) روی آن چسبانده و روی آن را دوباره با لایه‌ای از گچ یا ملات پوشش دهید. این کار از باز شدن مجدد ترک جلوگیری می‌کند.
۳. روش‌های ترمیم ترک‌های سازه‌ای (نیاز به مداخله مهندسی)
ترمیم ترک‌های سازه‌ای حتماً باید پس از توقف حرکت و تثبیت سازه و تحت نظر مهندس سازه انجام شود.
الف) تزریق اپوکسی (Epoxy Injection)
این روش برای ترمیم ترک‌های سازه‌ای که عرض آن‌ها بیش از ۰.۲۵ میلی‌متر است، کاربرد دارد:
- آماده‌سازی: سطح ترک تمیز می‌شود و در فواصل منظم (مثلاً هر ۲۰ سانتی‌متر) پورت‌های تزریق روی سطح ترک نصب می‌شوند.
- تزریق: رزین اپوکسی (ماده‌ای با مقاومت بالا و چسبندگی عالی) تحت فشار به داخل ترک تزریق می‌شود. رزین اپوکسی تمام حفره‌های داخل ترک را پر کرده و مقاومت کششی اولیه بتن را به آن باز می‌گرداند.
- کاربرد: ایده‌آل برای ترمیم ترک‌های عمیق در تیرها، ستون‌ها و دیوارهای برشی که هنوز توان باربری قابل قبولی دارند.
ب) دوخت ترک (Stitching)
این روش برای ترک‌هایی که تمایل به باز و بسته شدن دارند (مانند ترک‌های مورب در دیوارها یا تیرها) به کار می‌رود:
- ایجاد شیار: شیارهای عرضی عمود بر ترک در سطح بتن ایجاد می‌شود.
- نصب آرماتور: در داخل این شیارها، آرماتورهای U شکل (شبیه گیره یا سنجاق) قرار داده می‌شوند.
- پوشش: شیارها با ملات اپوکسی یا سیمان با مقاومت بالا پر می‌شوند.
- کاربرد: این روش یک اتصال قوی و کششی در عرض ترک ایجاد می‌کند و از حرکت عرضی ترک جلوگیری می‌نماید.
ج) استفاده از فیبر کربن یا پلیمر تقویت‌شده با فیبر (FRP)
- برای تقویت و مقاوم‌سازی سازه‌هایی که ترک‌های عمیق و جدی دارند (افزایش مقاومت خمشی و برشی):
- ورق‌ها یا نوارهای فیبر کربن یا فایبرگلاس به سطح ستون یا تیر چسبانده می‌شوند. این مواد مقاومت کششی بسیار بالایی دارند و مانند یک آرماتور بیرونی عمل کرده و ظرفیت باربری عضو را افزایش می‌دهند.
