مقررات ایمنی ساختمان در ایران، به‌ویژه در حوزه آتش‌نشانی، عمدتاً بر اساس مبحث سوم مقررات ملی ساختمان (حفاظت ساختمان در مقابل حریق) و دستورالعمل‌ها و ضوابط اجرایی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی در شهرداری‌ها تدوین شده است. هدف اصلی، حفاظت از جان ساکنین، جلوگیری از گسترش حریق و تسهیل عملیات اطفاء است.
۱. الزامات طراحی و ساختار مقاوم در برابر حریق
بخش عمده‌ای از ایمنی ساختمان از فاز طراحی آغاز می‌شود و به مقاومت مصالح در برابر حرارت بستگی دارد.
- مقاومت سازه‌ای در برابر آتش (Fire Rating):
- سازه‌های اصلی (ستون‌ها، تیرها، سقف و دیوارهای حائل) باید دارای درجه مقاومت در برابر آتش باشند. این مقاومت بر حسب زمان (مثلاً R90 به معنای 90 دقیقه مقاومت) تعیین می‌شود.
- در ساختمان‌های با ارتفاع و اهمیت بیشتر، مقاومت سازه باید بالاتر باشد.
- تفکیک حریق (Compartmentation):
- ساختمان باید توسط دیوارها و کف‌های جداکننده حریق (Firewalls) به فضاهای کوچک‌تر تقسیم شود. هدف از این تفکیک، محدود کردن آتش به ناحیه شروع و جلوگیری از گسترش آن به سایر بخش‌ها است.
- دهانه‌های بازشو در این دیوارها (مانند درب‌ها) باید با درب‌های ضدحریق استاندارد و دارای تأییدیه، پوشانده شوند.
- کنترل گسترش حریق خارجی:
- توجه به فاصله ساختمان از ملک مجاور و استفاده از مصالح غیرقابل اشتعال در نما، به‌ویژه در ساختمان‌های بلند.
۲. مسیرهای خروج اضطراری و فرار
مهم‌ترین بخش مقررات آتش‌نشانی، تضمین خروج امن و سریع افراد از ساختمان است.
- تعداد و عرض خروجی‌ها:
- تعداد و عرض پلکان‌ها و درب‌های خروج باید متناسب با تعداد افراد قابل سکونت و کاربری ساختمان باشد. هر ساختمان باید حداقل دو مسیر خروج مستقل داشته باشد.
- حداقل عرض پلکان‌های اضطراری برای تخلیه معمولاً 110 سانتی‌متر است و باید عاری از هرگونه مانع باشند.
- پلکان‌های ایمن (Protected Stairwells):
- پلکان‌های خروج اضطراری باید در برابر آتش و دود محافظت شوند. دیوارهای اطراف این پلکان‌ها باید دارای درجه مقاومت در برابر حریق باشند.
- روشنایی و علائم خروج:
- نصب سیستم روشنایی اضطراری با باتری پشتیبان (باید در زمان قطع برق فعال شوند).
- نصب علائم راهنمای خروج (Exit Signs) در ارتفاع مناسب و با نوردهی کافی، برای هدایت افراد به بیرون.
۳. سیستم‌های فعال و اطفاء حریق
این سیستم‌ها برای تشخیص زودهنگام و مقابله فعال با آتش‌سوزی طراحی شده‌اند.
- سیستم کشف و اعلام حریق:
- نصب دتکتورهای دود و حرارت در تمام بخش‌های ساختمان (بر اساس نوع کاربری). دتکتورها باید به یک پنل مرکزی اعلام حریق متصل باشند.
- نصب شستی‌های اعلام حریق دستی در مسیرهای خروج و طبقات.
- سیستم اطفاء حریق آبی (اسپرینکلر):
- نصب سیستم اسپرینکلر اتوماتیک در ساختمان‌های با کاربری تجاری، درمانی، و ساختمان‌های مسکونی بلند مرتبه (بر اساس متراژ و تعداد طبقات).
- این سیستم باید دارای مخزن ذخیره آب اختصاصی و پمپ‌های آتش‌نشانی با موتورهای پشتیبان باشد.
- تجهیزات اطفاء دستی:
- نصب جعبه‌های آتش‌نشانی (F.H.C) حاوی شیلنگ و نازل در فواصل استاندارد (معمولاً در راه‌پله‌ها و فضاهای مشترک).
- تأمین تعداد کافی کپسول‌های اطفاء حریق دستی با نوع مناسب (پودر و گاز، CO_2 و آب) در نقاط مختلف.
۴. سیستم‌های مدیریت دود و تهویه
کنترل دود برای حفظ دید و جلوگیری از خفگی در مسیرهای فرار حیاتی است.
- سیستم فشار مثبت (Positive Pressure System):
- نصب در پلکان‌های اضطراری و لابی‌های آسانسورها. این سیستم با تزریق هوای تازه به این فضاها، از ورود دود و آلاینده‌ها به مسیرهای خروج جلوگیری می‌کند.
- سیستم تخلیه دود (Smoke Exhaust):
- در پارکینگ‌ها، راه‌روهای بزرگ یا فضاهای زیرزمین، نصب سیستم‌های قوی برای کشیدن و تخلیه سریع دود ضروری است.
۵. استانداردها و مقررات اصلی مرجع
تمام الزامات فوق تحت نظارت سازمان‌های زیر اجرا می‌شوند:
- مبحث سوم مقررات ملی ساختمان: شامل جزئیات طراحی، مقاومت مصالح، پلکان‌ها و سیستم‌های فعال و غیرفعال.
- دستورالعمل‌های سازمان آتش‌نشانی: ضوابط اجرایی خاص شهرداری‌ها که معمولاً جزئیات دقیق‌تری در مورد نصب تجهیزات، تأییدیه‌های فنی و جانمایی‌ها را مشخص می‌کند.
- استاندارد NFPA: بسیاری از استانداردهای فنی و محاسباتی مورد استفاده در ایران (به‌ویژه در خصوص اسپرینکلر و دتکتور) برگرفته از استانداردهای بین‌المللی مانند NFPA (National Fire Protection Association) آمریکا است.
مالکین و سازندگان موظف‌اند پیش از بهره‌برداری، تأییدیه نهایی ایمنی را از سازمان آتش‌نشانی کسب کنند.
