خوراک دام، شالوده اصلی صنعت دامپروری است و تأمین آن با کیفیت مناسب، نقشی حیاتی در سلامت، رشد و بهره‌وری حیوانات ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی جامع انواع خوراک، نیازهای غذایی دام، و مراحل کشت و فرآوری علوفه می‌پردازد.

۱. انواع علوفه و خوراک دام

خوراک دام به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

• علوفه (Forage): این بخش از خوراک دارای فیبر بالا و انرژی پایین است. علوفه، پایه اصلی جیره غذایی نشخوارکنندگان (مانند گاو و گوسفند) را تشکیل می‌دهد.

  • علوفه سبز: مانند یونجه، شبدر، ذرت علوفه‌ای و جو که به صورت تازه به مصرف می‌رسند.

  • علوفه خشک (Dry Forage): مانند کاه، کلش و علوفه‌های خشک شده (Hays) که با از دست دادن رطوبت برای نگهداری طولانی‌مدت آماده شده‌اند.

• خوراک غیرعلوفه‌ای (Non-Forage Feed): این خوراک‌ها فیبر کمتر و انرژی و پروتئین بالاتری دارند و به عنوان مکمل استفاده می‌شوند.

  • دانه‌ها (Grains): مانند جو، ذرت، گندم و جو دوسر که سرشار از انرژی هستند.

  • کنجاله‌ها (Meals): مانند کنجاله سویا، آفتابگردان و پنبه‌دانه که منبع غنی پروتئین هستند.

  • مکمل‌ها: شامل مواد معدنی، ویتامین‌ها و افزودنی‌های خوراکی که برای تکمیل جیره غذایی به کار می‌روند.

۲. ارزش غذایی و نیاز دام

میزان نیاز دام به خوراک و کالری دریافتی، به عوامل متعددی مانند سن، وزن، نوع حیوان (گاو، گوسفند، بز)، مرحله تولید (شیردهی، رشد، بارداری) و اقلیم بستگی دارد. به همین دلیل، نمی‌توان یک مقدار ثابت برای همه دام‌ها تعیین کرد.

با این حال، می‌توان ارزش غذایی برخی از اقلام پرمصرف را به صورت کلی مقایسه کرد:

نکته: دام‌ها به یک جیره غذایی متعادل نیاز دارند که ترکیبی از علوفه برای تأمین فیبر و خوراک غیرعلوفه‌ای (کنسانتره) برای تأمین انرژی و پروتئین کافی باشد.

۳. شیوه کشت، داشت و برداشت علوفه

مراحل کاشت و نگهداری علوفه به طور خلاصه به شرح زیر است:

• کاشت:

  • آماده‌سازی زمین: زمین باید به خوبی شخم زده شده و برای بذرکاری صاف و هموار شود.

  • انتخاب بذر: بذر یونجه، شبدر یا سایر علوفه‌ها باید با توجه به شرایط اقلیمی منطقه انتخاب شود.

  • زمان کاشت: بهترین زمان برای کاشت علوفه معمولاً در پاییز یا اوایل بهار است.

• داشت (مراقبت):

  • آبیاری: علوفه به آبیاری منظم نیاز دارد. استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای برای صرفه‌جویی در مصرف آب توصیه می‌شود.

  • کوددهی: استفاده از کودهای آلی و شیمیایی بر اساس آزمایش خاک برای رشد بهتر گیاه ضروری است.

  • کنترل علف‌های هرز: علف‌های هرز، رقیب اصلی علوفه برای جذب مواد غذایی هستند و باید به صورت منظم کنترل شوند.

• برداشت:

  • زمان برداشت: بهترین زمان برداشت، زمانی است که گیاه در بالاترین سطح پروتئین قرار دارد، یعنی قبل از گلدهی کامل.

  • روش برداشت: علوفه با ماشین‌آلات مخصوص بریده شده و سپس برای خشک شدن و بسته‌بندی آماده می‌شود.

۴. فرآوری و نگهداری علوفه

فرآوری، به منظور افزایش ماندگاری و ارزش غذایی علوفه انجام می‌شود:

• خشک کردن (Hay): علوفه پس از برداشت در مزرعه خشک می‌شود تا رطوبت آن به کمتر از ۱۵٪ برسد. سپس به صورت بسته‌های مربع یا استوانه‌ای فشرده می‌شود.

• سیلاژ کردن (Silage): در این فرآیند، علوفه تازه (با رطوبت بالا) فشرده و در محیطی بدون اکسیژن (مانند سیلو) ذخیره می‌شود. تخمیر طبیعی، علوفه را حفظ کرده و ارزش غذایی آن را برای دام افزایش می‌دهد.

• تهیه مکعب و پلت: علوفه خشک و سایر مواد غذایی با هم ترکیب شده و به صورت پلت یا مکعب فشرده می‌شوند تا حمل‌ونقل و نگهداری آن‌ها آسان‌تر شود.

با مدیریت صحیح این فرآیندها، می‌توان خوراکی با کیفیت بالا برای دام‌ها فراهم کرد که تأثیر مستقیمی بر سلامت و بهره‌وری آن‌ها دارد.