افت توان موتور و افزایش ناگهانی مصرف سوخت، از مشکلات رایج در خودروهای انژکتوری است که اغلب ریشه در ارسال سیگنال‌های نادرست از سنسورهای حیاتی به یونیت کنترل موتور (ECU) دارد. دو سنسور اصلی که بیشترین تأثیر را بر روی محاسبه سوخت و زمان‌بندی احتراق دارند، سنسور اکسیژن (Oxygen Sensor) و سنسور فشار منیفولد (MAP Sensor) هستند.
۱. سنسور اکسیژن (Lambda Sensor): تنظیم‌کننده اصلی مصرف
سنسور اکسیژن که در مسیر اگزوز (معمولاً قبل و بعد از کاتالیزور) نصب می‌شود، وظیفه اندازه‌گیری میزان اکسیژن باقی‌مانده در گازهای خروجی را بر عهده دارد. این اندازه‌گیری، شاخص اصلی برای تعیین میزان غنی یا رقیق بودن مخلوط سوخت و هوا است.
الف) تأثیر خرابی بر عملکرد
- افزایش مصرف سوخت و آلایندگی: شایع‌ترین نتیجه خرابی این سنسور است. اگر سنسور فرسوده شود و سیگنال کند یا نادرستی ارسال کند که نشان‌دهنده مخلوط رقیق باشد، ECU به اشتباه سوخت بیشتری تزریق می‌کند تا مخلوط را اصلاح کند. این امر منجر به افزایش شدید مصرف سوخت و خروج دود سیاه می‌شود.
- افت توان و شتاب: اگر سنسور به ECU پیام دهد که مخلوط بیش از حد غنی است، ECU سوخت را کاهش می‌دهد. این باعث رقیق شدن بیش از حد مخلوط، احتراق ناقص و افت محسوس شتاب و توان موتور می‌شود.
- روشن شدن چراغ چک: در اغلب موارد، خرابی سنسور اکسیژن یا کندی عملکرد آن، چراغ اخطار موتور (Check Engine Light) را روشن می‌کند و کد خطای مربوطه در حافظه ECU ثبت می‌شود.
ب) بررسی و عیب‌یابی
- ولتاژدهی: سنسورهای نوع زِرکونیا ولتاژ بین 0.1 تا 0.9 ولت تولید می‌کنند. با استفاده از دستگاه دیاگ (اُسیلوسکوپ یا LiveData)، نوسان سریع و منظم ولتاژ بین این دو حد، نشان‌دهنده عملکرد صحیح سنسور است. کندی یا ثابت ماندن ولتاژ نشانگر خرابی یا فرسودگی است.
- تعویض: سنسورهای اکسیژن قطعات مصرفی با طول عمر تقریبی 80,000 تا 100,000 کیلومتر هستند. در صورت کاهش نوسان، تعویض آن‌ها ضروری است.
۲. سنسور فشار منیفولد (MAP Sensor): سنجش بار موتور
سنسور MAP (یا گاهی سنسور MAF در برخی مدل‌ها) وظیفه اندازه‌گیری فشار هوا در منیفولد ورودی را دارد. این فشار نشان‌دهنده میزان بار موتور است و ECU از این اطلاعات برای تعیین حجم هوای مکش شده و محاسبه دقیق مقدار سوخت مورد نیاز استفاده می‌کند.
الف) تأثیر خرابی بر عملکرد
- افت توان و شتاب در بار کامل: اگر سنسور MAP فشار کمتری از حد واقعی گزارش کند، ECU تصور می‌کند که موتور تحت فشار کمی کار می‌کند و سوخت کمتری تزریق می‌کند. این منجر به ضعف شدید در سربالایی‌ها و شتاب‌گیری‌ها می‌شود.
- افزایش مصرف سوخت در دور آرام: اگر سنسور MAP فشار بالاتری از حد واقعی (مانند فشار اتمسفر) را گزارش کند، ECU فکر می‌کند موتور همیشه زیر بار است و سوخت زیادی تزریق می‌کند، که باعث افزایش مصرف و بوی خام‌سوزی در حالت توقف می‌شود.
- مشکل استارت سرد: در صورت خرابی کامل، ECU نمی‌تواند بار دقیق موتور را محاسبه کند و ممکن است خودرو به سختی یا با تأخیر استارت بخورد.
ب) بررسی و عیب‌یابی
- بررسی ظاهری: سنسورهای MAP اغلب به دلیل تجمع آلودگی و روغن‌های بخار شده مسدود می‌شوند. تمیزکاری با اسپری مخصوص سنسورها (بدون تماس فیزیکی) ممکن است مشکل را رفع کند.
- بررسی ولتاژ/فشار: با دستگاه دیاگ، فشار گزارش شده توسط MAP در حالت خاموش (فشار اتمسفر، حدود 100 کیلوپاسکال) و در حالت روشن (دور آرام، حدود 30 تا 40 کیلوپاسکال) باید بررسی شود. عدم تغییر منطقی فشار، نشان‌دهنده خرابی است.
- لوله متصل: در برخی خودروها، لوله‌ای به سنسور MAP متصل است. هرگونه پارگی یا گرفتگی در این لوله، سیگنال سنسور را کاملاً مختل می‌کند.
۳. سایر سنسورهای مؤثر و راهکارهای کمکی
سنسور | تأثیر خرابی | راهکار عیب‌یابی |
دریچه گاز (TPS) | عدم تطابق دریچه گاز با میزان باز شدن واقعی آن، ایجاد تأخیر در گاز خوردن و کپ اولیه. | بررسی ولتاژ در حالت‌های مختلف: از 0.5 ولت (بسته) تا حدود 4.5 ولت (باز). نوسانات غیرمنطقی نشان‌دهنده خرابی است. |
دمای آب (ECT) | اگر دمای پایین گزارش شود، ECU سوخت را برای حالت سرد زیاد می‌کند (افزایش مصرف). | بررسی مقاومت سنسور در دمای‌های مختلف (با اهم‌متر) و مقایسه با استاندارد کارخانه. |
دور موتور (RPM) | شایع‌ترین دلیل استارت نخوردن یا خاموش شدن ناگهانی و خطای زمان‌بندی احتراق (کاهش توان). | بررسی اتصال سنسور و وضعیت دندانه فلایویل. این سنسور کمتر خراب می‌شود. |
نکات تکمیلی
- فیلترهای کثیف: گرفتگی فیلتر هوا یا فیلتر بنزین به طور مستقیم بر افت توان و فشار سوخت تأثیر می‌گذارد و باید به صورت دوره‌ای تعویض شوند.
- نشتی انژکتورها: چکه‌های کوچک سوخت از انژکتورها پس از خاموش شدن موتور باعث خام‌سوزی و مصرف بالا می‌شود.
- دیاگ تخصصی: استفاده از دستگاه دیاگ برای خواندن کدهای خطا و تحلیل پارامترهای LiveData، بهترین راه برای تشخیص سنسور معیوب است.
