هزینه کل مالکیت (Total Cost of Ownership یا TCO) یک معیار اقتصادی جامع است که تمام هزینه‌های یک محصول در طول عمر مفید آن را محاسبه می‌کند. در بازار خودروی ایران، به‌ویژه در دوران گذار به حمل‌ونقل برقی، مقایسه TCO برای خریداران یک امر حیاتی است. این مقاله به مقایسه جامع TCO خودروهای برقی (EV) و بنزینی (احتراق داخلی یا ICE) داخلی یا مونتاژ شده در ایران با تمرکز بر مؤلفه‌های اصلی می‌پردازد.
۱. هزینه اولیه خرید (Purchase Price)
در ایران، مانند بسیاری از کشورهای جهان، قیمت اولیه خرید خودروهای برقی به طور قابل توجهی بالاتر از مدل‌های بنزینی مشابه است.
- خودروهای برقی (EV): به دلیل وجود قطعه گران‌قیمت باتری‌های لیتیوم-یون و همچنین نو بودن فناوری، قیمت پایه این خودروها معمولاً ۳۰ تا ۴۰ درصد گران‌تر از همتای بنزینی است. اگرچه دولت مشوق‌هایی مانند تعرفه واردات پایین‌تر (مانند ۱٪ برای مدل‌های زیر ۲۰ هزار دلار) در نظر گرفته، اما این مشوق‌ها به سختی اختلاف قیمت را جبران می‌کنند.
- خودروهای بنزینی (ICE): قیمت اولیه پایین‌تر، مهم‌ترین مزیت خودروهای بنزینی است که سرمایه اولیه کمتری را برای خریدار ایجاد می‌کند.
۲. هزینه‌های انرژی (Fuel/Energy Costs)
در این بخش، به دلیل یارانه‌های گسترده انرژی در ایران، تفاوت فاحشی بین دو نوع خودرو مشاهده می‌شود، اگرچه اخیراً این تفاوت در حال کاهش است.
۲.۱. قیمت انرژی به ازای پیمایش ۱۰۰ کیلومتر
برتری اصلی خودروهای برقی در بخش TCO به طور سنتی، هزینه انرژی کمتر بوده است.
- خودروهای برقی (EV):
- مصرف میانگین: حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلووات‌ساعت در هر ۱۰۰ کیلومتر.
- تعرفه شارژ عمومی (DC Fast Charge): طبق آخرین ابلاغیه‌ها، تعرفه هر کیلووات‌ساعت شارژ با توجه به ساعت (کم‌باری/پرباری) و فصل (گرم/غیرگرم) متفاوت است. این هزینه می‌تواند بین ۱۴۸۸ تومان (کم‌باری غیرگرم) تا ۴۵۰۰ تومان (پرباری گرم) برای هر کیلووات‌ساعت متغیر باشد.
- هزینه ۱۰۰ کیلومتر: تقریباً بین ۲۳ تا ۹۰ هزار تومان بسته به زمان و محل شارژ.
- خودروهای بنزینی (ICE):
- مصرف میانگین: حدود ۸ تا ۱۰ لیتر بنزین در هر ۱۰۰ کیلومتر.
- بنزین سهمیه‌ای (۱۵۰۰ تومان/لیتر): هزینه ۱۰۰ کیلومتر حدود ۱۲,۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ تومان (تا سقف سهمیه).
- بنزین آزاد (۳۰۰۰ تومان/لیتر): هزینه ۱۰۰ کیلومتر حدود ۲۴,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ تومان.
تحلیل: با نرخ‌گذاری جدید و بالای برق ایستگاه‌های شارژ عمومی، مزیت اقتصادی خودروهای برقی در این بخش شدیداً کاهش یافته است؛ به‌گونه‌ای که در ساعات پیک و فصول گرم، هزینه پیمایش با یک EV می‌تواند بیشتر از یک خودروی بنزینی با بنزین آزاد شود. با این حال، استفاده از شارژ شبانه با برق خانگی ارزان‌تر می‌تواند همچنان کفه ترازو را به نفع خودروهای برقی سنگین کند.
۳. هزینه‌های تعمیر و نگهداری (Maintenance & Repair Costs)
به دلیل طراحی ساده‌تر قوای محرکه، خودروهای برقی در درازمدت هزینه نگهداری پایین‌تری دارند، اما در صورت بروز نقص فنی، تعمیرات آن‌ها بسیار گران است.
آیتم هزینه | خودروهای بنزینی (ICE) | خودروهای برقی (EV) |
سرویس‌های روتین | بالا (تعویض روغن، فیلترها، شمع‌ها، تسمه‌ها) | پایین (تنها تعویض فیلتر کابین، سیال ترمز و بررسی سیستم خنک‌کننده باتری) |
استهلاک ترمز | متوسط تا بالا (استفاده مکرر از لنت و دیسک) | پایین (به دلیل استفاده از ترمز احیاکننده که اصطکاک را کم می‌کند) |
هزینه قطعات یدکی | پایین‌تر و در دسترس‌تر (بومی‌سازی و گستردگی بازار) | بالا و کم‌یاب (وابستگی به واردات و کمبود مکانیک متخصص) |
هزینه دستمزد تعمیر | پایین‌تر (گستردگی تعمیرکاران) | بالاتر (عدم آشنایی کافی تکنسین‌ها با سیستم‌های ولتاژ بالا) |
نتیجه کلی | هزینه نگهداری اولیه بالا، اما هزینه تعمیرات ناگهانی پایین. | هزینه نگهداری روتین پایین، اما در صورت بروز نقص جدی، هزینه‌های گزاف (به جز مواردی که تحت پوشش گارانتی هستند). |
۴. استهلاک و افت قیمت (Depreciation)
مهم‌ترین ابهام در TCO خودروهای برقی، افت قیمت آن‌ها در بلندمدت است که مستقیماً به عمر و سلامت باتری وابسته است.
- خودروهای بنزینی (ICE): نرخ افت قیمت متعارف و تثبیت شده در بازار ایران دارند.
- خودروهای برقی (EV):
- نگرانی اصلی: باتری خودروهای برقی (با عمر مفید حدود ۸ تا ۱۰ سال یا پیمایش مشخص) یک قطعه مصرفی گران‌قیمت محسوب می‌شود.
- هزینه تعویض باتری: پس از اتمام دوره گارانتی (معمولاً ۵ تا ۸ سال)، هزینه تعویض باتری می‌تواند معادل ۳۵ تا ۵۰ درصد قیمت یک خودروی نو باشد.
- افت شدید قیمت: انتظار می‌رود خودروهای برقی با نزدیک شدن به پایان عمر گارانتی باتری، دچار افت قیمت شدیدتری نسبت به مدل‌های بنزینی شوند، چرا که خریدار بعدی باید هزینه تعویض باتری را در نظر بگیرد.
نتیجه‌گیری: تلاقی هزینه‌های بالا و یارانه‌های دولتی
مقایسه TCO خودروهای برقی و بنزینی در ایران در حال حاضر با پیچیدگی‌های ساختاری خاصی مواجه است:
- برتری کوتاه‌مدت با ICE: به دلیل قیمت اولیه خرید بسیار پایین‌تر و ارزان بودن بنزین سهمیه‌ای، در کوتاه‌مدت و تا زمانی که باتری در دوره گارانتی باشد، TCO خودروهای بنزینی پایین‌تر است.
- امیدواری بلندمدت با EV: در صورت پیمایش بالا و فرض عدم خرابی جدی، EVها می‌توانند به دلیل کاهش چشمگیر هزینه‌های نگهداری روتین (حدوداً ۳۰ تا ۵۰ درصد پایین‌تر) در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر شوند.
- عامل حیاتی باتری: طول عمر باتری و گارانتی معتبر آن، عامل تعیین‌کننده TCO خودروهای برقی است. هزینه بالای تعویض باتری (در صورت نیاز) می‌تواند تمام صرفه‌جویی‌های انرژی و نگهداری را از بین ببرد.
به طور خلاصه، در شرایط فعلی یارانه‌های انرژی و عدم ثبات زیرساختی در ایران، مزیت اقتصادی EVها که در بازارهای جهانی به وضوح دیده می‌شود، تضعیف شده است و خریدار باید برای توجیه اقتصادی، تمایل به ریسک بیشتر و افق مالکیت بلندمدت داشته باشد.
