تزریق کود در سیستمهای آبیاری تحت فشار (به نام Fertigation) یکی از کارآمدترین روشها برای تأمین دقیق و مؤثر مواد مغذی مورد نیاز گیاهان است. این فرآیند، نه تنها باعث صرفهجویی در مصرف کود و آب میشود، بلکه جذب مواد مغذی توسط گیاه را به حداکثر میرساند. تانک کود تحت فشار (Fertilizer Tank) رایجترین و مقرون به صرفهترین تجهیز برای این کار است.
۱. تانک کود تحت فشار (Bypass Fertilizer Tank)
تانک کود تحت فشار یک مخزن مقاوم است که معمولاً از جنس فلز (با پوشش ضد زنگ) یا فایبرگلاس ساخته میشود. عملکرد آن بر اساس اصل اختلاف فشار (Bypass) است.
الف) شیوه عملکرد
- ورود آب: تانک کود به صورت موازی (بایپس) در خط اصلی لوله آبیاری نصب میشود.
- ایجاد اختلاف فشار: قبل و بعد از محل نصب تانک کود، یک شیر یا زانویی ایجاد اختلاف فشار (افت فشار) ایجاد میکند.
- تزریق کود: آب از خط اصلی به داخل تانک هدایت میشود. اختلاف فشار باعث میشود آب با سرعت کمتری از تانک عبور کند. این آب، کود مایع یا جامد محلول را در خود حل کرده و مخلوط آب و کود از سمت دیگر تانک، با فشار به داخل خط لوله اصلی تزریق میشود.
- توزیع یکنواخت: در نتیجه، تمام آبی که به قطرهچکانها میرسد، حاوی غلظت یکنواختی از محلول کودی خواهد بود.
ب) مزایا و معایب تانک کود
مزایا | معایب |
هزینه کم: ارزانترین روش تزریق کود در مقایسه با انژکتورهای ونتوری و پمپهای تزریق. | تزریق غیر یکنواخت: غلظت کود در اوایل تزریق بالاست و به تدریج کاهش مییابد (به همین دلیل به آن تزریق متناوب یا "Batch" گفته میشود). |
سادگی و عدم نیاز به برق: ساختار سادهای دارد و برای کارکرد نیازی به نیروی برق خارجی ندارد. | فشار محدود: عملکرد تانکهای تحت فشار به شدت وابسته به دبی و فشار خط اصلی است. |
تعمیر و نگهداری آسان: تقریباً فاقد قطعات متحرک است. | محدودیت نوع کود: فقط کودهای کاملاً محلول در آب قابل استفاده هستند. |
۲. تجهیزات پیشرفته تزریق کود (روشهای جایگزین)
برای غلبه بر مشکل عدم یکنواختی تزریق در تانکهای تحت فشار، تجهیزات پیشرفتهتری وجود دارد که از انرژی خارجی برای تزریق کود استفاده میکنند.
الف) انژکتور ونتوری (Venturi Injector)
- اصل کار: ونتوری یک قطعه پلاستیکی مخروطی شکل است که بر اساس اصل برنولی عمل میکند. هنگامی که آب از گلوگاه ونتوری عبور میکند، سرعت آن افزایش و فشار آن کاهش مییابد. این افت فشار (خلا) باعث مکش محلول کود از یک منبع خارجی (مخزن بدون فشار) به داخل خط لوله اصلی میشود.
- مزایا: تزریق یکنواخت و قابل تنظیم، هزینه نسبتاً پایینتر از پمپهای تزریق.
- معایب: باعث افت شدید فشار در خط اصلی میشود و برای کارکرد نیاز به یک پمپ تقویت کننده یا فشار قوی در سیستم دارد.
- برندهای معتبر: دوزاترون (Dosatron) و آزود (AZUD).
ب) پمپهای تزریق با موتور (Injector Pumps)
- اصل کار: این پمپها (معمولاً پیستونی یا دیافراگمی) دوز مشخصی از محلول کود را با نیروی خارجی (برق یا فشار آب) مکیده و با فشار بسیار بالا مستقیماً به داخل خط اصلی تزریق میکنند.
- مزایا: بالاترین دقت و یکنواختی در تزریق (تزریق مداوم و ثابت)، توانایی کار در فشارهای بالا و تزریق انواع کودها و مواد شیمیایی.
- معایب: بالاترین هزینه خرید و نگهداری، نیاز به برق یا منبع انرژی دیگر.
۳. راهنمای گام به گام کار با تانک کود تحت فشار
استفاده بهینه از تانک کود نیازمند رعایت ترتیب عملیاتی مشخصی است تا از توزیع نسبتاً یکنواخت کود اطمینان حاصل شود.
گام اول: آمادهسازی و نصب
- نصب فیزیکی: تانک را به صورت موازی (بایپس) در خط لوله اصلی نصب کنید.
- نصب شیرها: یک شیر ورودی (قبل از تانک) و یک شیر خروجی (بعد از تانک) روی خط اصلی و شیرهای تنظیم روی خود تانک (ورودی و خروجی آب) نصب کنید.
- محلولسازی: کودهای محلول را با آب مخلوط کرده و مخزن را پر کنید. (حجم آب در مخزن باید به اندازهای باشد که کود کاملاً حل شود.)
گام دوم: فرآیند تزریق (Fertigation)
- شروع آبیاری: سیستم آبیاری را روشن کنید تا تمام قطرهچکانها شروع به کار کنند و رطوبت کافی به ریشه برسد (آبیاری ساده).
- ایجاد اختلاف فشار: شیر روی خط اصلی را کمی (حدود 10 تا 25 درصد) ببندید تا آب از مسیر بایپس (تانک کود) عبور کند و تزریق آغاز شود.
- تنظیم سرعت تزریق: شیرهای ورودی و خروجی روی خود تانک را تنظیم کنید تا سرعت ورود و خروج آب و در نتیجه سرعت حل شدن کود تنظیم شود.
- تخلیه کود: اجازه دهید فرآیند تزریق تا زمانی ادامه یابد که غلظت کود در تانک به میزان قابل قبولی کاهش یابد (حدود 75 تا 90 درصد از زمان آبیاری).
گام سوم: آبکشی و پایان (Flushing)
- بستن شیر تزریق: شیرهای ورودی و خروجی تانک کود را کاملاً ببندید.
- باز کردن خط اصلی: شیر روی خط اصلی لوله را به طور کامل باز کنید تا فشار طبیعی سیستم بازیابی شود.
- آبکشی: سیستم را برای مدت کوتاهی (10 تا 15 دقیقه) با آب ساده آبیاری کنید (Flush). این مرحله برای شستشوی لولهها و رساندن تمام کودهای تزریقشده به منطقه ریشه حیاتی است و از ماندن کود در لولهها و قطرهچکانها جلوگیری میکند.
- نظافت تانک: پس از اتمام تزریق، تانک را از باقیمانده کود خالی کرده و بشویید تا از رسوبگذاری کود جلوگیری شود.
