دود خروجی از اگزوز موتورهای دیزلی کولتیواتور (تیلر)، یک نشانگر حیاتی از سلامت داخلی موتور است. در موتورهای دیزلی تک سیلندر، مشاهده دود غیرمعمول (آبی یا سفید) و مشکلات مربوط به سیستم تنفس (Breather System) اغلب نشان‌دهنده نقص در آب‌بندی داخلی، سوخت‌رسانی یا تهویه محفظه میل‌لنگ (Crankcase) است. عیب‌یابی دقیق این مشکلات برای جلوگیری از آسیب‌های جدی به موتور ضروری است.
۱. عیب‌یابی دود غیرمعمول
دودهای آبی و سفید هر کدام منشأ متفاوتی دارند که به تشخیص مشکل کمک می‌کند.
الف) دود آبی (Blue Smoke) - نشانه سوختن روغن موتور
دود آبی نشان می‌دهد که روغن موتور وارد محفظه احتراق شده و می‌سوزد. این اتفاق اغلب به دلیل نارسایی در آب‌بندی داخلی موتور رخ می‌دهد.
| منشأ مشکل | توضیحات و عیب‌یابی |
| رینگ‌های پیستون فرسوده | شایع‌ترین علت. رینگ‌های کمپرس و روغن فرسوده شده و نمی‌توانند روغن را به طور کامل از دیواره سیلندر پاک کنند. این امر باعث می‌شود روغن به محفظه احتراق نشت کند. |
| آب‌بند سوپاپ (Valve Seals) | در موتورهای دارای سوپاپ (معمولاً سوپاپ‌های بالا)، آب‌بندهای فرسوده در ساقه سوپاپ (Valve Stem) اجازه می‌دهند روغن در زمان مکش وارد سیلندر شود. |
| سطح بالای روغن موتور | اگر سطح روغن بیش از حد مجاز باشد، فشار روغن بالا رفته و باعث می‌شود روغن از طریق سیستم تنفس یا از کنار رینگ‌ها به داخل سیلندر کشیده شود. |
ب) دود سفید (White Smoke) - نشانه احتراق ناقص یا بخار آب
دود سفید معمولاً به دلیل احتراق ناقص سوخت دیزل یا تبخیر آب یا رطوبت در دمای پایین رخ می‌دهد.
| منشأ مشکل | توضیحات و عیب‌یابی |
| تایمینگ نادرست انژکتور | در موتورهای دیزلی، اگر پمپ انژکتور (Injection Pump) زودتر یا دیرتر از زمان مناسب سوخت را تزریق کند، احتراق به درستی کامل نمی‌شود. |
| مشکل در انژکتور | انژکتور مسدود یا خراب شده است و سوخت را به صورت قطره‌ای (به جای پودری و پاششی) تزریق می‌کند. این باعث احتراق ناقص می‌شود. |
| هوای سرد | اگر دود سفید فقط هنگام استارت سرد ظاهر شده و پس از گرم شدن موتور ناپدید شود، معمولاً بخار آب متراکم شده است و مشکل جدی نیست. |
۲. عیب‌یابی سیستم تنفس محفظه میل‌لنگ (Breather System)
سیستم تنفس (Breather) وظیفه متعادل‌سازی فشار هوای داخل محفظه میل‌لنگ (Crankcase) را دارد. در حین کارکرد موتور، گازهای احتراق (Blow-by Gases) به داخل میل‌لنگ نشت کرده و فشار داخلی را افزایش می‌دهند. این سیستم این گازها را تخلیه می‌کند.
الف) علائم خرابی سیستم تنفس
نشت روغن از کاسه‌نمدها: اگر سیستم تنفس مسدود شود، فشار داخل میل‌لنگ بالا رفته و روغن را از کاسه‌نمدهای شفت اصلی یا واشرها به بیرون فشار می‌دهد.
خروج شدید دود/بخار از گیج روغن: در حین کارکرد موتور، خروج دود زیاد از لوله تنفس یا سوراخ گیج روغن (نشان‌دهنده فشار زیاد داخلی).
ب) اجزا و مراحل عیب‌یابی Breather
دریچه یک‌طرفه (Check Valve/Breather Valve):
در بسیاری از تیلرها، سیستم تنفس شامل یک دریچه یک‌طرفه ساده است (شبیه یک دیافراگم یا صفحه کوچک). این دریچه اجازه می‌دهد تا گازها از داخل میل‌لنگ خارج شوند اما از ورود هوای محیط به داخل جلوگیری می‌کند.
عیب‌یابی: لوله تنفس را باز کرده و دریچه را بررسی کنید. تجمع کربن و رسوبات روغنی شایع‌ترین دلیل انسداد یا گیر کردن آن است.
تمیزکاری: دریچه و مجرای آن را با تمیزکننده کربن یا حلال مناسب تمیز کنید. مطمئن شوید که صفحه یا دیافراگم به راحتی باز و بسته می‌شود.
فیلتر یا جداکننده روغن (Oil Separator):
برخی از مدل‌ها دارای یک فیلتر یا جداکننده در مسیر تنفس هستند تا ذرات روغن را قبل از خروج از گازها جدا کرده و به داخل میل‌لنگ بازگردانند.
عیب‌یابی: این فیلترها ممکن است با رسوبات روغنی یا کربن مسدود شوند. فیلتر را بازرسی کرده و در صورت امکان تمیز یا تعویض کنید.
لوله تخلیه:
مطمئن شوید که لوله تخلیه سیستم تنفس به سمت پایین و به فضای باز هدایت شده و مسدود نشده باشد.
ج) ارتباط با Blow-by Gases
اگر سیستم تنفس تمیز و سالم باشد، اما همچنان خروج بخار شدید از آن وجود داشته باشد (پدیده Blow-by)، این نشان‌دهنده فرسودگی شدید رینگ‌های پیستون و سیلندر است. این گازها (که به داخل میل‌لنگ نشت می‌کنند) فشار سیستم تنفس را افزایش می‌دهند. در این حالت، مشکل اصلی در سیستم تنفس نیست، بلکه در آب‌بندی داخلی موتور است و نیاز به اورهال (Overhaul) یا تعویض رینگ دارد.
۳. نگهداری پیشگیرانه
تخلیه به موقع روغن: روغن کهنه حاوی آلاینده‌هایی است که باعث تجمع رسوب و کربن در سیستم‌های ظریف مانند سیستم تنفس و آب‌بند سوپاپ می‌شود.
استفاده از سوخت تمیز: سوخت دیزل آلوده یا با کیفیت پایین باعث اختلال در انژکتورها و تایمینگ شده و منجر به دود سفید می‌شود.
بررسی مداوم سطح روغن: کنترل سطح صحیح روغن، هم دود آبی ناشی از روغن بیش از حد و هم آسیب موتور ناشی از روغن کم را از بین می‌برد.
