پروانه‌ها (Impellers) مهم‌ترین بخش پمپ‌های لجن‌کش هستند که وظیفه انتقال سیالات حاوی مواد جامد، الیاف و ذرات ساینده را بر عهده دارند. این پمپ‌ها معمولاً از پروانه‌های باز (Open) برای سیالات با الیاف بلند و کانالی (Channel) برای سیالات با ذرات جامد استفاده می‌کنند. انسداد و سایش، دو مشکل رایج هستند که کارایی پمپ را به شدت کاهش داده و منجر به خرابی مکانیکی می‌شوند.
۱. عیب‌یابی و تشخیص مشکل پروانه
مشکلات پروانه معمولاً به صورت کاهش عملکرد، نویز یا افزایش بار الکتریکی (آمپراژ) خود را نشان می‌دهند.
الف) تشخیص انسداد (Clogging)
| علامت خرابی | علت احتمالی | پیامد فنی |
| جریان خروجی صفر یا بسیار ضعیف | انسداد کامل پروانه توسط مواد الیافی (مانند دستمال، پارچه یا مو) یا ذرات بزرگ. | پمپ توان مصرفی خود را حفظ می‌کند اما آبدهی ندارد. فشار دبی صفر است. |
| صدای بلند و لرزش شدید | انسداد جزئی و ناهماهنگی پروانه (عدم بالانس). | پمپ در تلاش برای غلبه بر انسداد، به صورت نامنظم می‌چرخد و می‌تواند به شفت و بلبرینگ‌ها آسیب بزند. |
| افزایش شدید آمپراژ موتور | تلاش موتور برای غلبه بر نیروی مقاومت مواد گیر کرده. | سیستم حفاظت حرارتی (Thermal Overload) فعال شده و پمپ را خاموش می‌کند. |
ب) تشخیص سایش (Wear)
| علامت خرابی | علت احتمالی | پیامد فنی |
| کاهش مداوم دبی و فشار | سایش تیغه‌ها و بدنه پروانه در اثر تماس طولانی‌مدت با ذرات ساینده (ماسه، سنگ‌ریزه). | افزایش لقی بین پروانه و صفحه سایش، که منجر به بازگشت سیال و کاهش راندمان می‌شود. |
| نویز غیرمعمول اما بدون لرزش شدید | فرسایش پره و لبه‌ها باعث تغییر الگوی جریان می‌شود. | انرژی به جای انتقال سیال، به گرما تبدیل شده و دمای پمپ را بالا می‌برد. |
| افزایش فاصله پروانه | سایش صفحه تنظیم و پروانه که فاصله را از حد مجاز خارج می‌کند. | این فاصله باید به حداقل ممکن تنظیم شود تا از بازگشت سیال جلوگیری شود. |
۲. رفع مشکل انسداد در پروانه‌های کانالی و باز
رفع انسداد باید پس از قطع کامل برق و با ابزار مناسب انجام شود.
الف) روش‌های رفع انسداد فیزیکی
بررسی از طریق دهانه ورودی: اگر پمپ طراحی مناسبی داشته باشد، ممکن است بتوان با جدا کردن لوله خروجی و استفاده از یک ابزار بلند و خمیده (مانند یک سیم ضخیم یا قلاب) مواد مسدودکننده را از دهانه ورودی یا خروجی پمپ بیرون کشید.
باز کردن محفظه حلزونی (Volute): ایمن‌ترین روش این است که پمپ را از مدار خارج کرده، آن را از برق بکشید و سپس صفحه سایش یا پوشش جلوی پروانه را باز کنید. پروانه را با دست چرخانده و مواد الیافی یا جامد را مستقیماً از روی تیغه‌ها جدا کنید.
تکنیک چرخش معکوس (در صورت وجود): در برخی پمپ‌های صنعتی، استفاده از یک پالس کوتاه جریان معکوس (باید توسط متخصص و با رعایت ایمنی کامل انجام شود) می‌تواند اجسام گیر کرده را آزاد کند.
توجه ایمنی: قبل از هرگونه دخالت فیزیکی، فیوز یا کلید برق اصلی را قطع کنید تا از استارت ناگهانی پمپ جلوگیری شود.
۳. بازسازی و اصلاح سایش پروانه و صفحه سایش
سایش پروانه مشکلی است که نیاز به مداخله مکانیکی و جایگزینی قطعات دارد.
الف) بازرسی و تنظیم لقی (Gap)
اهمیت صفحه سایش: در بسیاری از پمپ‌های لجن‌کش، پروانه در فاصله بسیار کمی از یک صفحه سایش قابل تعویض (Wear Plate/Liner) کار می‌کند. هدف این است که جریان بازگشتی (Recirculation) از فضای لبه پروانه به ورودی، به حداقل برسد.
تنظیم مجدد: در برخی مدل‌ها (مانلاً پروانه‌های باز)، می‌توان با استفاده از پیچ‌های تنظیم، شفت پروانه را کمی به سمت صفحه سایش حرکت داد تا لقی سایشی ایجاد شده جبران شود.
ب) اقدامات تعمیری
تعویض پروانه: اگر تیغه‌های پروانه (به خصوص در پروانه‌های کانالی که ضخامت پره‌ها مهم است) به شدت فرسوده شده باشند، باید با یک پروانه نو جایگزین شود. سایش بیش از حد می‌تواند باعث تغییر مشخصات هیدرولیکی پروانه شود.
تعویض صفحه سایش: صفحه سایش (لبه‌ای که در معرض بیشترین سایش قرار دارد) معمولاً قطعه‌ای مستقل است. این صفحه باید همزمان با پروانه (یا قبل از آن) تعویض شود تا فاصله عملیاتی استاندارد بازیابی گردد.
بالانس پروانه: پس از هرگونه تعمیر، جوشکاری یا تعویض قطعه در پروانه، باید تعادل پروانه برای جلوگیری از لرزش‌های شدید (که به سیل‌های مکانیکی و بلبرینگ‌ها آسیب می‌رساند) بررسی و اصلاح شود.
۴. نگهداری پیشگیرانه
نظارت بر آمپراژ: استفاده از مانیتورینگ آمپراژ موتور، بهترین روش برای تشخیص زود هنگام انسداد جزئی یا افزایش بار ناشی از سایش است.
بررسی دوره‌ای: برنامه‌ریزی برای بازرسی‌های دوره‌ای و تمیزکاری پروانه در محیط‌هایی که مواد الیافی زیادی در آن‌ها وجود دارد.
انتخاب مواد: در محیط‌های بسیار ساینده، از پروانه‌های ساخته شده از مواد مقاوم‌تر مانند آهن سفید ریخته‌گری شده ستفاده کنید.
