افزایش ارزش غذایی محصولات کشاورزی: راهکاری برای تغذیه بهتر
بسیاری از مردم جهان، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، از پدیده‌ای به نام "گرسنگی پنهان" رنج می‌برند. این وضعیت به کمبود ریزمغذی‌های ضروری مانند ویتامین‌ها، آهن و روی اطلاق می‌شود، حتی اگر فرد به اندازه کافی غذا مصرف کند. غنی‌سازی زیستی (Biofortification)، فرآیند افزایش ارزش غذایی محصولات کشاورزی از طریق اصلاح نباتات یا مهندسی ژنتیک، یک رویکرد نوین برای مبارزه با این مشکل است.
این فرآیند چگونه ممکن است؟
غنی‌سازی زیستی عمدتاً از دو طریق انجام می‌شود:
اصلاح نباتات سنتی: در این روش، دانشمندان گیاهانی را که به طور طبیعی حاوی مقادیر بالاتری از مواد مغذی هستند، شناسایی کرده و آن‌ها را با یکدیگر پیوند می‌زنند تا نسل‌های جدیدی با ویژگی‌های بهبودیافته تولید کنند. این فرآیند بسیار زمان‌بر است.
مهندسی ژنتیک و ویرایش ژن: این روش سریع‌تر و دقیق‌تر است. با استفاده از فناوری‌هایی مانند CRISPR، دانشمندان می‌توانند ژن‌های مسئول تولید ویتامین‌ها، مواد معدنی یا پروتئین‌ها را در گیاه فعال یا تقویت کنند. همچنین، می‌توان ژن‌هایی از سایر موجودات (مانند باکتری‌ها) را به DNA گیاه منتقل کرد تا یک ترکیب مغذی جدید تولید شود.
اقدامات صورت‌گرفته در کشورهای پیشرفته بر روی محصولات پرمصرف
دانشمندان در سراسر جهان پروژه‌های متعددی را برای غنی‌سازی ژنتیکی محصولات اصلی کشاورزی آغاز کرده‌اند:
برنج:
برنج طلایی (Golden Rice) یکی از مشهورترین نمونه‌هاست. این برنج با افزودن دو ژن، به گونه‌ای مهندسی شده که بتاکاروتن (پیش‌ساز ویتامین A) تولید می‌کند. مصرف این برنج می‌تواند به پیشگیری از نابینایی و سایر مشکلات ناشی از کمبود ویتامین A در مناطقی که برنج غذای اصلی مردم است، کمک کند.
ذرت (Maize):
تحقیقات گسترده‌ای برای افزایش سطح ویتامین A و همچنین اسیدهای آمینه ضروری مانند لیزین و تریپتوفان در ذرت انجام شده است. این تلاش‌ها با هدف بهبود ارزش غذایی ذرت در مناطقی که بخش عمده رژیم غذایی را تشکیل می‌دهد، صورت می‌گیرد.
گندم و جو:
محققان روی افزایش غلظت آهن و روی در دانه‌های گندم و جو کار می‌کنند. این دو ماده معدنی برای سلامت بدن ضروری هستند و کمبود آن‌ها یک مشکل جهانی است. همچنین، پژوهش‌هایی برای تولید گندم با سطح پایین‌تر پروتئین‌های حساسیت‌زا (برای بیماران سلیاکی) در حال انجام است.
سیب‌زمینی:
سیب‌زمینی‌هایی با سطح بالاتر آهن، روی و ویتامین C توسعه داده شده‌اند. در ایالات متحده، سیب‌زمینی‌ای به نام "Innate Potato" به بازار عرضه شده که علاوه بر مقاومت به بیماری، هنگام سرخ شدن میزان کمتری از آکریل‌آمید (ماده سرطان‌زا) تولید می‌کند و کمتر سیاه می‌شود.
به طور خلاصه، غنی‌سازی زیستی با استفاده از فناوری‌های نوین ژنتیکی، یک راهکار مؤثر و پایدار برای بهبود تغذیه و سلامت عمومی جامعه است که با تمرکز بر محصولات غذایی پرمصرف، می‌تواند تأثیری گسترده و جهانی داشته باشد.
