نحوه صحیح کندل چال کود و شاخصه‌های کود مورد نیاز برای کوددهی درختان

کندل چال کود یکی از روش‌های مؤثر برای کوددهی عمقی درختان است که به رساندن مواد غذایی به ریشه‌های فعال درخت کمک می‌کند. این روش به ویژه در خاک‌های سنگین و شور، یا برای درختان مسن که سیستم ریشه‌ای گسترده‌ای دارند، کاربرد دارد.

الف) نحوه صحیح کندل چال کود (Fertilizer Hole Method)

کندل چال کود روشی است که در آن سوراخ‌هایی در اطراف درخت حفر شده و کود درون آن‌ها ریخته می‌شود. این روش مزایایی مانند کاهش تبخیر و شستشوی کود، و دسترسی مستقیم به ریشه‌ها را دارد.

مراحل انجام کندل چال کود:

1. تعیین محل حفر چال‌ها:

   • زیر سایه‌انداز درخت: بهترین محل برای حفر چال‌ها، زیر سایه‌انداز درخت (قطره چکان) است. این منطقه جایی است که بیشترین ریشه‌های فعال و موئین جذب کننده آب و مواد غذایی قرار دارند. از حفر چال خیلی نزدیک به تنه درخت خودداری کنید، زیرا ریشه‌های ضخیم و چوبی در این ناحیه کمتر جذب مواد غذایی را انجام می‌دهند.

   • فاصله از تنه: معمولاً چال‌ها در فاصله‌ای حدود یک سوم تا دو سوم شعاع سایه‌انداز درخت از تنه حفر می‌شوند. به عنوان مثال، اگر سایه‌انداز درخت ۵ متر شعاع دارد، چال‌ها در فاصله حدود ۱.۵ تا ۳ متر از تنه حفر شوند.

2. تعداد و عمق چال‌ها:

   • تعداد: تعداد چال‌ها بسته به اندازه درخت متفاوت است. برای درختان کوچک‌تر (مثلاً قطر تنه کمتر از ۱۰ سانتی‌متر)، ۳ تا ۴ چال کافی است. برای درختان متوسط (قطر تنه ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر)، ۶ تا ۸ چال و برای درختان بزرگ‌تر (قطر تنه بیش از ۳۰ سانتی‌متر)، ۸ تا ۱۲ چال یا بیشتر توصیه می‌شود. چال‌ها باید به صورت دایره‌ای و با فواصل منظم در اطراف درخت حفر شوند.

   • عمق: عمق چال‌ها معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر است. در خاک‌های سبک‌تر و برای درختان جوان‌تر می‌توان عمق کمتر و در خاک‌های سنگین‌تر و برای درختان مسن‌تر عمق بیشتری را در نظر گرفت.

   • قطر: قطر چال‌ها حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر باشد.

3. ابزار حفر:

   • می‌توان از مته چاله کن دستی، مته چاله کن موتوری (اگر تعداد درختان زیاد است) یا بیلچه باریک و بلند استفاده کرد.

4. ریختن کود:

   • پس از حفر چال‌ها، مخلوط کود آماده شده را به طور مساوی بین چال‌ها تقسیم کرده و درون هر چال بریزید.

   • می‌توانید کود را با مقداری خاک (به نسبت ۱ به ۱) مخلوط کنید و سپس داخل چال‌ها بریزید تا از سوختگی ریشه‌ها جلوگیری شود و جذب تدریجی‌تر صورت گیرد.

5. پوشاندن چال‌ها:

   • پس از ریختن کود، روی چال‌ها را با خاک یا کمپوست بپوشانید تا از تبخیر کود و دسترسی حیوانات به آن جلوگیری شود.

6. آبیاری:

   • پس از کوددهی، آبیاری کافی و عمیق درخت ضروری است تا کود حل شده و به سمت ریشه‌ها حرکت کند.

زمان مناسب کندل چال کود:

بهترین زمان برای کندل چال کود، اواخر پاییز پس از ریزش برگ‌ها یا اوایل بهار قبل از بیدار شدن درخت و جوانه زنی است. در این زمان، فعالیت ریشه‌ها آغاز شده یا به حداقل رسیده است و درخت فرصت کافی برای جذب مواد غذایی را دارد.

ب) شاخصه‌های کود مورد نیاز برای کوددهی درختان

انتخاب کود مناسب برای درختان به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله: نیازهای غذایی خاص درخت، نوع خاک، نتایج آزمایش خاک، سن درخت و فصل کوددهی.

۱. نوع کود (شیمیایی، آلی، بیولوژیک):

• کودهای شیمیایی (معدنی):

  • مزایا: دارای غلظت بالای عناصر غذایی، جذب سریع توسط گیاه، کنترل دقیق‌تر نسبت عناصر.

  • معایب: احتمال سوختگی ریشه در صورت استفاده بیش از حد، شستشو و آلودگی آب‌های زیرزمینی، عدم بهبود ساختار خاک در بلندمدت.

  • انواع:

    • کودهای کامل NPK: حاوی نیتروژن (N) برای رشد رویشی، فسفر (P) برای ریشه‌زایی و گلدهی، و پتاسیم (K) برای مقاومت به تنش‌ها و کیفیت میوه. (مثلاً کودهای 20−20−20، 10−52−10، 12−12−36)

    • کودهای تک عنصری: مانند اوره (فقط نیتروژن)، سوپر فسفات (فقط فسفر)، سولفات پتاسیم (فقط پتاسیم).

    • کودهای ریزمغذی: حاوی آهن، روی، منگنز، مس، بور و مولیبدن که برای فعالیت‌های آنزیمی و رشد سالم درخت ضروری‌اند. (معمولاً به صورت کلات)

• کودهای آلی (آلی):

  • مزایا: بهبود ساختار و بافت خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب، فراهم کردن غذای تدریجی برای میکروارگانیسم‌ها، کاهش خطر سوختگی ریشه.

  • معایب: غلظت کمتر عناصر غذایی نسبت به شیمیایی، سرعت جذب کمتر، نیاز به مقادیر بیشتر.

  • انواع: کمپوست، کود دامی پوسیده، ورمی‌کمپوست، کود مرغی، خاک برگ.

• کودهای بیولوژیک (زیستی):

  • مزایا: حاوی میکروارگانیسم‌های مفید خاک که به تثبیت نیتروژن، حل کردن فسفر و پتاسیم، و افزایش جذب عناصر غذایی توسط ریشه کمک می‌کنند.

  • معایب: اثربخشی آن‌ها ممکن است به شرایط خاک و محیط وابسته باشد، سرعت عمل پایین‌تر.

  • انواع: باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن (آزوتوباکتر)، قارچ‌های میکوریز (افزایش جذب فسفر).

۲. نحوه شناخت کود مورد نظر (آنالیز خاک، علائم کمبود):

• آزمایش خاک (تست خاک):

  • مهمترین و علمی‌ترین روش برای تشخیص کمبودها و نیازهای خاک و درخت، انجام آزمایش خاک است. نمونه‌برداری از خاک باغ یا مزرعه و ارسال آن به آزمایشگاه کشاورزی، اطلاعات دقیقی در مورد pH خاک، بافت خاک، میزان مواد آلی و غلظت عناصر غذایی موجود و قابل جذب را فراهم می‌کند. بر اساس نتایج آزمایش خاک، کارشناس کشاورزی نوع و مقدار کود مورد نیاز را توصیه می‌کند.

• علائم کمبود عناصر غذایی در درختان:

  • نیتروژن (N): زردی عمومی برگ‌های مسن‌تر، کوچک ماندن برگ‌ها، کاهش رشد و عملکرد.

  • فسفر (P): ارغوانی شدن برگ‌ها، کاهش رشد ریشه، تأخیر در گلدهی و رسیدن میوه.

  • پتاسیم (K): سوختگی حاشیه برگ‌های مسن‌تر، کاهش مقاومت به آفات و بیماری‌ها، کوچک و بدفرم شدن میوه.

  • آهن (Fe): زردی بین رگبرگی برگ‌های جوان (رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند)، کاهش رشد.

  • روی (Zn): ریزبرگی، کاهش فاصله میانگره‌ها (شاخه‌های روزت)، کاهش عملکرد.

  • بور (B): ترک خوردگی میوه، بدشکلی میوه، سرخشکیدگی.

  • توجه: تشخیص علائم کمبود باید با دقت انجام شود، زیرا گاهی اوقات علائم چندین کمبود شبیه به هم هستند یا می‌توانند ناشی از بیماری‌ها یا تنش‌های محیطی باشند. در صورت امکان، با یک متخصص گیاهپزشکی مشورت کنید.

۳. میزان استفاده از کود (دوز کود):

• عوامل تعیین کننده:

  • سن و اندازه درخت: درختان جوان‌تر به کود کمتری نیاز دارند، در حالی که درختان بزرگ و بارور به مقادیر بیشتری از عناصر غذایی نیاز دارند.

  • نتایج آزمایش خاک: مهمترین عامل تعیین دوز کود.

  • نوع کود: غلظت عناصر غذایی در کودهای مختلف متفاوت است.

  • سلامت درخت: درختان بیمار یا تحت تنش ممکن است نیازهای متفاوتی داشته باشند.

  • نوع خاک: در خاک‌های شنی، کوددهی در دفعات بیشتر و با مقادیر کمتر توصیه می‌شود، زیرا شستشوی کود بیشتر است. در خاک‌های رسی، می‌توان دوز بالاتر را در دفعات کمتر اعمال کرد.

• توصیه‌های کلی (بدون آزمایش خاک):

  • کودهای شیمیایی NPK: معمولاً برای درختان جوان، سالانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم کود NPK برای هر درخت و برای درختان بالغ و بارور، ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ گرم کود NPK بسته به نوع و اندازه درخت توصیه می‌شود. (این مقادیر فقط برای اطلاع عمومی است و حتماً باید بر اساس آزمایش خاک و توصیه‌های متخصص تعیین شود.)

  • کودهای آلی (مانند کمپوست یا کود دامی پوسیده): می‌توان هر سال یا دو سال یکبار، ۲ تا ۱۰ کیلوگرم (یا حتی بیشتر برای درختان بزرگ) در اطراف درخت پخش کرد.

• نکته مهم: همیشه از توصیه‌های درج شده روی بسته‌بندی کود پیروی کنید و در صورت وجود، به نتایج آزمایش خاک و توصیه‌های کارشناسان کشاورزی عمل کنید. استفاده بیش از حد از کود می‌تواند به درخت آسیب برساند و باعث آلودگی محیط زیست شود.

۴. زمان و دفعات کوددهی:

• زمان مناسب:

  • کودهای نیتروژنه: بهترین زمان اوایل بهار (قبل از بیدار شدن درخت و شروع رشد) و اواسط بهار (پس از ریزش گلبرگ‌ها و آغاز تشکیل میوه).

  • کودهای فسفره و پتاسه: معمولاً در پاییز یا اوایل بهار قبل از تورم جوانه‌ها برای جذب بهتر توسط ریشه‌ها.

  • کودهای ریزمغذی: می‌توانند به صورت محلول‌پاشی برگی در طول فصل رشد (با احتیاط) یا به صورت خاکی در اوایل بهار استفاده شوند.

• دفعات کوددهی:

  • برای درختان جوان، می‌توان کوددهی را به صورت سرک و در دفعات بیشتر (مثلاً ۲ تا ۳ بار در طول فصل رشد) انجام داد.

  • برای درختان بالغ، معمولاً یک یا دو بار کوددهی در سال کافی است.

۵. نحوه کاربرد کود (روش‌های مختلف):

علاوه بر کندل چال کود، روش‌های دیگری نیز برای کوددهی درختان وجود دارد:

• کودپاشی سطحی (پخش سطحی): کود به صورت یکنواخت روی سطح خاک پخش شده و سپس با آبیاری یا باران به عمق خاک نفوذ می‌کند. برای این روش، بهتر است کود را در محدوده سایه‌انداز درخت پخش کنید.

• محلول‌پاشی برگی: کودهای محلول در آب (به ویژه کودهای ریزمغذی و مکمل‌ها) روی برگ‌ها پاشیده می‌شوند. این روش جذب سریع دارد اما تأثیر آن کوتاه‌مدت است و برای تأمین نیازهای اصلی غذایی کافی نیست.

• کود آبیاری (Fertigation): کودهای محلول در آب از طریق سیستم آبیاری (قطره‌ای یا بارانی) به درختان رسانده می‌شوند. این روش بسیار مؤثر و کارآمد است و به توزیع یکنواخت کود کمک می‌کند.

• تزریق به تنه (Stem Injection): روشی تخصصی که برای درختان بیمار یا دارای کمبود شدید عناصر غذایی خاص استفاده می‌شود.

توصیه‌های تکمیلی:

• pH خاک: pH خاک تأثیر زیادی بر جذب عناصر غذایی دارد. اکثر درختان میوه pH کمی اسیدی تا خنثی (۶ تا ۷) را ترجیح می‌دهند. در صورت نیاز، pH خاک را با افزودن گوگرد (برای کاهش pH) یا آهک (برای افزایش pH) تنظیم کنید.

• آبیاری: کوددهی بدون آبیاری کافی بی‌اثر است. اطمینان حاصل کنید که درختان به اندازه کافی آب دریافت می‌کنند، به خصوص پس از کوددهی.

• اجتناب از کوددهی در دوره خواب: در فصول سرد و زمانی که درخت در خواب است، از کوددهی سنگین خودداری کنید، زیرا ریشه‌ها فعال نیستند و کود ممکن است شسته شود.

• برگ‌ریزی: بهترین زمان برای کوددهی پاییزه، پس از برگ‌ریزی درختان و قبل از سرماهای شدید زمستان است.

• مشاوره با متخصص: همیشه بهترین رویکرد، مشاوره با کارشناسان کشاورزی محلی یا مهندسین کشاورزی است که با شرایط خاک و اقلیم منطقه شما آشنا هستند و می‌توانند توصیه‌های دقیق‌تری ارائه دهند.

با رعایت این نکات، می‌توانید به درستی درختان خود را کوددهی کرده و به رشد سالم و پربار آن‌ها کمک کنید.