موتورسیکلت‌های برقی (e-Motorcycles) به عنوان یک راه‌حل کلیدی برای کاهش آلودگی هوا و ترافیک در کلان‌شهرهای ایران، در حال ورود تدریجی به بازار هستند. با این حال، سهم بازار کنونی آن‌ها در مقابل موتورسیکلت‌های بنزینی بسیار ناچیز است و دستیابی به رشد قابل توجه، نیازمند غلبه بر چالش‌های فنی، زیرساختی و آموزشی است.
۱. سهم بازار کنونی و پیش‌بینی آینده
در حال حاضر، سهم موتورسیکلت‌های برقی از کل ناوگان موتورسیکلت‌های فعال در ایران کمتر از 1% برآورد می‌شود. بازار همچنان تحت سلطه مدل‌های بنزینی ارزان قیمت و پرتیراژ است.
الف) وضعیت کنونی بازار
- تمرکز بر سازمان‌ها: بخش عمده استفاده از موتورسیکلت‌های برقی در حال حاضر در ناوگان‌های سازمانی، شرکت‌های پستی، و کوریرهای (پیک‌های) شرکت‌های بزرگ در حال انجام است که امکان تأمین و مدیریت شارژ متمرکز دارند.
- موانع اقتصادی مصرف‌کننده: قیمت اولیه نسبتاً بالای موتورسیکلت‌های برقی نسبت به نمونه‌های بنزینی (125cc)، مهم‌ترین مانع برای مصرف‌کننده عادی با درآمد متوسط است.
ب) عوامل محرک رشد (آینده نزدیک)
پیش‌بینی می‌شود سهم بازار موتورسیکلت‌های برقی در 5 تا 7 سال آینده به 5% تا 10% از کل بازار افزایش یابد، به شرط تحقق عوامل زیر:
- مقررات دولتی: اعمال محدودیت‌های جدی‌تر بر تردد موتورسیکلت‌های بنزینی فرسوده در مناطق مرکزی شهر و تخصیص سهمیه سوخت به موتورسیکلت‌های برقی.
- مشوق‌های مالی: تخصیص وام‌ها یا یارانه‌های خرید به خریداران موتورسیکلت‌های برقی و معافیت‌های مالیاتی.
- توسعه فناوری باتری: افزایش چگالی انرژی باتری‌ها (پیمایش بیشتر با وزن کمتر) و کاهش قیمت تمام شده آن‌ها.
۲. چالش زیرساخت و نیاز به ایستگاه‌های شارژ سریع
بزرگترین چالش پیش روی فراگیر شدن موتورسیکلت‌های برقی، اضطراب پیمایش (Range Anxiety) و کمبود زیرساخت شارژ عمومی است.
الف) ضرورت ایستگاه‌های شارژ سریع
بیشتر موتورسیکلت‌های برقی موجود، از شارژ شبانه در منزل یا محل کار استفاده می‌کنند. اما برای سفرهای شهری یا کاری طولانی، نیاز به شارژ سریع ضروری است:
- مدل سوآپ باتری (Battery Swapping): این مدل که در برخی کشورهای آسیایی بسیار موفق بوده (مانند مدل Gogoro در تایوان)، به موتورسوار اجازه می‌دهد در کمتر از یک دقیقه، باتری خالی خود را با یک باتری کاملاً شارژ شده در ایستگاه سوآپ تعویض کند. این روش برای ناوگان‌های پیک بسیار ایده‌آل است.
- شارژ سریع عمومی: نصب ایستگاه‌های شارژ DC در پمپ بنزین‌ها، پارکینگ‌های عمومی و مجتمع‌های تجاری که بتوانند باتری را در کمتر از 30 دقیقه تا 80% شارژ کنند.
ب) چالش‌های زیرساختی در ایران
- توزیع برق: شبکه توزیع برق در مناطق شهری باید توانایی تأمین برق با توان بالا برای شارژ هم‌زمان تعداد زیادی موتورسیکلت را داشته باشد، بدون اینکه فشار مضاعفی بر زیرساختهای فعلی ایجاد کند.
- استانداردسازی: لزوم تدوین استاندارد یکپارچه برای پلاگ‌ها و ولتاژ شارژ سریع بین تولیدکنندگان مختلف موتورسیکلت‌های برقی.
۳. تغییر مهارت‌های مورد نیاز تعمیرکاران
انتقال از موتورهای بنزینی به برقی، مستلزم یک تحول اساسی در مهارت‌های تعمیرکاران سنتی است. موتورهای برقی دارای قطعات متحرک بسیار کمتری هستند، اما پیچیدگی الکترونیکی آن‌ها بسیار بالاتر است.
حوزه تخصصی | موتور بنزینی (سنتی) | موتورسیکلت برقی (آینده) |
تعمیر و نگهداری | مکانیک موتور، کاربراتور، کلاچ، گیربکس، تعویض روغن. | سیستم‌های باتری (BMS)، سیم‌کشی فشار قوی، کنترلر موتور، سنسورها. |
مهارت‌های کلیدی | مهارت‌های مکانیکی، ابزارهای دستی، تنظیم فیلر و شمع. | دیاگ زدن (Diagnostics)، عیب‌یابی الکتریکی، لحیم‌کاری، تست عایق ولتاژ بالا. |
ریسک‌های ایمنی | سوختن، آسیب‌های مکانیکی. | ریسک شوک الکتریکی (ولتاژ بالا)، ریسک آتش‌سوزی باتری لیتیومی. |
الف) نیازهای آموزشی جدید
- ایمنی ولتاژ بالا: تعمیرکاران باید آموزش‌های اجباری ایمنی برای کار با سیستم‌های باتری ولتاژ بالا (HV) را ببینند. یک اتصال اشتباه در باتری LFP می‌تواند خطر جانی به همراه داشته باشد.
- نرم‌افزار و دیاگ: تمرکز اصلی تعمیرکاران به جای آچار و پیچ‌گوشتی، بر استفاده از دستگاه‌های دیاگ برای خواندن کدهای خطا از واحد کنترل باتری (BCU) و واحد کنترل موتور (MCU) خواهد بود.
- مدیریت حرارتی: دانش فنی در مورد مدیریت حرارتی باتری و موتور الکتریکی برای افزایش عمر قطعات ضروری است.
۴. نتیجه‌گیری: فرصتی برای صنعت داخلی
گذار به موتورسیکلت‌های برقی، فرصتی برای صنعت داخلی ایران فراهم می‌کند تا با تمرکز بر تولید باتری و سیستم‌های کنترل هوشمند، سهم خود را در یک بازار نوین افزایش دهد. با این حال، دولت و بخش خصوصی باید به‌طور هم‌زمان بر روی سه محور اصلی سرمایه‌گذاری کنند:
- محور اقتصادی: کاهش قیمت تمام شده نهایی برای مصرف‌کننده از طریق تسهیلات.
- محور زیرساختی: توسعه شبکه‌های شارژ سریع و مدل‌های سوآپ باتری.
- محور آموزشی: تدوین استانداردها و آموزش نیروی انسانی متخصص برای تعمیر و نگهداری.
