ایمنی در جایگاه‌های سوخت گاز طبیعی فشرده (CNG) به دلیل ماهیت پرفشار (معمولاً بین 200 تا 250 بار) و قابل اشتعال بودن سوخت، از اهمیت حیاتی برخوردار است. استانداردهای ملی هر کشور معمولاً بر اساس مراجع بین‌المللی معتبری همچون NFPA 52 (استاندارد NFPA برای سیستم‌های سوخت‌رسانی گاز طبیعی خودرویی) تدوین می‌شوند. این استانداردها فواصل ایمنی و الزامات فنی سخت‌گیرانه‌ای را برای نصب و بهره‌برداری از تجهیزات کلیدی (کمپرسورها، ذخیره‌سازها و دیسپنسرها) تعیین می‌کنند.
۱. الزامات فنی نصب تجهیزات کلیدی
تجهیزات CNG باید به گونه‌ای نصب شوند که در برابر تنش‌ها، خوردگی و دمای بالا مقاوم باشند.
الف) کمپرسورها (Compressors)
- اهمیت: قلب تپنده جایگاه هستند که گاز ورودی را فشرده می‌کنند.
- الزامات مکان نصب:
- باید در یک اتاقک یا محفظه اختصاصی و کاملاً تهویه شده نصب شوند. این اتاقک باید عایق صدا بوده و در برابر آتش‌سوزی مقاوم باشد.
- سیستم تهویه باید قادر به تخلیه حجم کافی از گاز باشد تا در صورت نشت، غلظت گاز به حداقل ممکن برسد.
- ایمنی موتور و برق: تجهیزات الکتریکی درون اتاقک کمپرسور باید از نوع ضد انفجار (Explosion-Proof یا ATEX/Class I, Division 2) باشند تا از مشتعل شدن تصادفی نشت گاز جلوگیری شود.
- دسترسی اضطراری: نصب یک دکمه خاموشی اضطراری (Emergency Shut Down - ESD) در نزدیکی کمپرسور و در محل دوردست دیگر، برای قطع کامل جریان برق و سوخت در زمان حادثه.
ب) ذخیره‌سازها (Storage Banks)
- ساختار مخازن: مخازن باید مطابق با استانداردهای فشار قوی (مانند ASME یا ISO) و با فاکتورهای ایمنی بالا ساخته شوند.
- پایه‌ها و مهاربندی: مخازن ذخیره باید به صورت ایمن بر روی پایه‌های مقاوم و بتنی نصب و در برابر زلزله و نیروهای خارجی مهار شوند.
- حفاظت فیزیکی: در صورت نصب در فضای باز، باید توسط حصار یا موانع فیزیکی (مانند ستون‌های بتنی یا فولادی) در برابر برخورد خودروها محافظت شوند.
۲. فواصل ایمنی استاندارد (NFPA 52)
NFPA 52 فواصل مشخصی را برای جدا کردن تجهیزات پرفشار CNG از یکدیگر و از سایر ساختمان‌ها، فضاهای عمومی و سوخت‌های دیگر تعیین می‌کند. هدف از این فواصل، کاهش خطر سرایت آتش و انفجار است.
الف) فواصل کمپرسور و ذخیره‌ساز
آیتم | فاصله ایمنی پیشنهادی (NFPA 52 معمولاً به فوت) | الزامات اصلی |
کمپرسور تا ساختمان‌های اصلی (غیرمرتبط) | 10 تا 25 فوت (تقریباً 3 تا 7.6 متر) | فاصله بیشتر در صورت شیشه‌ای بودن ساختمان یا عدم مقاومت در برابر حریق. |
ذخیره‌سازها تا ساختمان‌ها/مرز ملک | 15 تا 25 فوت (تقریباً 4.5 تا 7.6 متر) | بستگی به حجم ذخیره گاز دارد؛ هرچه حجم بیشتر، فاصله بیشتر. |
کمپرسور تا دیسپنسر | حداقل 10 فوت (3 متر) | برای جلوگیری از تأثیر صدای کمپرسور بر عملیات دیسپنسر و کاهش ریسک. |
ب) فواصل دیسپنسر CNG
دیسپنسرها (نازل‌ها) محل خروج سوخت پرفشار هستند و فواصل آن‌ها اهمیت زیادی دارند:
- دیسپنسر تا تجهیزات اشتعال‌زا: دیسپنسر CNG باید حداقل 20 فوت (6 متر) از هرگونه منبع اشتعال (مانند موتورهای احتراق باز، سیگار یا فندک) فاصله داشته باشد.
- دیسپنسر تا مخازن سوخت مایع: فاصله از مخازن زیرزمینی و دیسپنسرهای بنزین/گازوئیل، معمولاً باید به اندازه‌ای باشد که از تداخل عملیاتی جلوگیری شود و در صورت حریق در یکی از بخش‌ها، بخش دیگر ایمن بماند (معمولاً 20 فوت).
- دیسپنسر تا مرز ملک/خیابان: باید فاصله‌ای کافی برای عبور ایمن خودروها و تأمین ایمنی در صورت بروز نشت در زمان سوخت‌گیری وجود داشته باشد.
۳. الزامات کلیدی در استاندارد ملی (تطبیق با NFPA 52)
استانداردهای ملی هر کشور این الزامات را با توجه به شرایط محلی (مانند شدت زلزله، تراکم شهری و قوانین برق) بومی‌سازی می‌کنند.
- سیستم تهویه اضطراری: علاوه بر تهویه معمولی، باید یک سیستم تهویه اضطراری با ظرفیت بالا برای تخلیه سریع گاز در صورت فعال شدن سنسورهای تشخیص گاز (گازسنج‌ها) نصب شود.
- مدیریت مناطق خطر: طبقه‌بندی دقیق نواحی اطراف کمپرسور، ذخیره‌ساز و دیسپنسر به مناطق Class I, Division 1 و Division 2 (یا مناطق Zone 0, 1, 2 طبق استاندارد IEC و ATEX) برای اطمینان از نصب تجهیزات الکتریکی مناسب در هر منطقه.
- لنیارد ایمنی دیسپنسر: دیسپنسرها باید مجهز به اتصالات جداشونده (Breakaway Couplings) باشند تا در صورت حرکت ناگهانی خودرو در حین سوخت‌گیری، شیلنگ جدا شده و جریان گاز متوقف شود.
- آموزش و نگهداری: NFPA 52 بر اهمیت آموزش دوره‌ای کارکنان در مورد روش‌های عملیاتی و اضطراری و همچنین بازرسی و نگهداری منظم تمام قطعات فشار قوی تأکید دارد.
نتیجه‌گیری:
رعایت دقیق فواصل ایمنی و الزامات فنی NFPA 52 برای تجهیزات CNG، امری غیرقابل مذاکره است. این استانداردها تضمین می‌کنند که ریسک‌های ذاتی مرتبط با فشار بالا و قابلیت اشتعال گاز به حداقل برسند و ایمنی عمومی در مجاورت جایگاه حفظ شود. عدم رعایت این الزامات می‌تواند منجر به حوادث فاجعه‌بار و سلب مجوز بهره‌برداری شود.
