زنجیر و دنده زنجیر (Sprockets) جزء حیاتی سیستم انتقال قدرت موتورسیکلت هستند. نگهداری صحیح از این مجموعه نه تنها عمر مفید آنها را به طور چشمگیری افزایش میدهد، بلکه تأثیر مستقیمی بر ایمنی، عملکرد و مصرف سوخت موتورسیکلت دارد. یک زنجیر تمیز، روانکاری شده و با کشش مناسب، کارایی موتور را به حداکثر میرساند.
۱. شناخت اجزای سیستم و اهمیت آنها
سیستم انتقال قدرت نهایی در موتورسیکلتها (به جز مدلهای شفت و تسمه) از سه جزء اصلی تشکیل شده است:
جزء | نقش | اهمیت در نگهداری |
زنجیر (Chain) | انتقال نیروی چرخشی از شفت خروجی گیربکس به چرخ عقب. | قطعه پر استهلاک که نیاز به تمیزکاری و روانکاری منظم دارد. |
دنده زنجیر جلو (Front Sprocket) | اتصال به شفت خروجی گیربکس (کوچکتر است). | سایش آن به دلیل گشتاور بالاتر، سریعتر از دنده عقب است. |
دنده زنجیر عقب (Rear Sprocket) | اتصال به چرخ عقب (بزرگتر است). | سایش آن باید با دنده جلو هماهنگ باشد؛ اغلب با هم تعویض میشوند. |
توجه: زنجیرهای امروزی معمولاً از نوع حلقههای O-Ring یا X-Ring هستند. این حلقههای لاستیکی، گریس مخصوص را در داخل پینهای زنجیر به دام میاندازند و به شدت طول عمر داخلی زنجیر را افزایش میدهند.
۲. فرآیند گام به گام تمیزکاری زنجیر
تمیزکاری منظم زنجیر، قبل از روانکاری، برای جلوگیری از سایش ناشی از ذرات گرد و غبار، شن و لجن ضروری است.
گام | فرآیند | ابزار و مواد لازم | نکته کلیدی |
۱. جداسازی کثیفی | ابتدا با یک برس نرم یا فرچه، کثیفیهای خشک و بزرگ را از بین ببرید. | برس نرم یا مسواک کهنه. | از کار کردن موتور در هنگام تمیزکاری جداً خودداری کنید. |
۲. استفاده از پاککننده | پاککننده مخصوص زنجیر (Chain Cleaner) یا نفت سفید (Kerosene) را روی زنجیر اسپری کنید. | پاککننده زنجیر یا نفت سفید، دستکش. | هرگز از حلالهای قوی مانند بنزین یا تینر استفاده نکنید، زیرا حلقههای O-Ring را از بین میبرند. |
۳. سایش و پاکسازی | با استفاده از یک برس مخصوص زنجیر (با ۳ یا ۴ سطح)، روغن و کثیفیهای باقیمانده را بسابید. | برس مخصوص زنجیر. | اطمینان حاصل کنید که تمام زوایای زنجیر (پینها و صفحات داخلی) تمیز شوند. |
۴. شستشو و خشک کردن | زنجیر را با آب ملایم شسته و سپس اجازه دهید کاملاً با جریان هوا خشک شود. | پارچه تمیز بدون پرز. | زنجیر باید کاملاً خشک باشد؛ رطوبت باعث کاهش چسبندگی روانکننده میشود. |
۳. روانکاری (Lubrication)
روانکاری باید پس از تمیزکاری و قبل از هر بار راندن موتورسیکلت در شرایط آب و هوایی نامساعد انجام شود.
- نوع روانکننده: از اسپریهای مخصوص زنجیر موتورسیکلت (Chain Lube) استفاده کنید که چسبندگی بالایی دارند و در سرعتهای بالا از سطح زنجیر جدا نمیشوند.
- محل اسپری: اسپری را به سطح داخلی زنجیر (سمت دنده زنجیر عقب) و روی حلقههای O-Ring (لبههای جانبی) بپاشید.
- زمان اجرا: اجازه دهید اسپری به مدت 10 تا 15 دقیقه روی زنجیر بماند تا به خوبی به پینهای داخلی نفوذ کند و چسبندگی آن افزایش یابد.
- پاک کردن مازاد: روغن اضافی را با یک پارچه تمیز پاک کنید تا از جذب گرد و غبار جدید جلوگیری شود.
۴. تنظیم کشش زنجیر (Chain Slack Adjustment)
کشش صحیح زنجیر برای عملکرد نرم و جلوگیری از فرسایش زودرس پینها حیاتی است.
الف) دلیل تنظیم
- شل بودن زیاد: باعث کوبیدن زنجیر به بازوی نوسانگر و افزایش احتمال خروج از دنده زنجیر میشود.
- سفت بودن زیاد: فشار بیش از حدی به یاتاقانهای چرخ عقب و شفت خروجی گیربکس وارد کرده و باعث افزایش اصطکاک و سایش میشود.
ب) روش تنظیم گام به گام
- بررسی دفترچه راهنما: فاصله استاندارد کشش (لقی) معمولاً بین 2 تا 4 سانتیمتر است، اما این مقدار بسته به مدل موتورسیکلت (و نوع سیستم تعلیق) متفاوت است.
- اندازهگیری: موتورسیکلت را روی جک اصلی قرار دهید (اگر جک اصلی ندارد، کسی روی آن بنشیند) و لقی زنجیر را در وسط بین دندههای جلو و عقب اندازه بگیرید.
- تنظیم: مهره محور عقب را کمی شل کنید. از پیچهای تنظیم کشش (Adjuster Bolts) که در انتهای بازوی نوسانگر قرار دارند، برای عقب یا جلو کشیدن چرخ عقب و تنظیم لقی استفاده کنید.
- تراز چرخ: اطمینان حاصل کنید که چرخ عقب کاملاً در یک راستا باشد. از علائم تراز روی بازوی نوسانگر استفاده کنید. عدم تراز بودن باعث سایش دندهها به صورت کج میشود.
- سفت کردن: مهره محور عقب را با گشتاور مشخص شده (اغلب بالا) سفت کنید.
۵. بررسی و تعویض دنده زنجیرها (Sprockets)
زنجیر، دنده جلو و دنده عقب باید همیشه به صورت یک مجموعه کامل با هم تعویض شوند. تعویض یک جزء قدیمی با یک جزء جدید، فرسایش قطعه جدید را تسریع میکند.
الف) علائم فرسایش دندههای زنجیر
- دندانههای تیز: دندانههای دندهزنجیر (به خصوص دنده جلو) به مرور زمان شکل هلالی و تخت خود را از دست داده و تیز میشوند (شبیه دندان کوسه).
- کشیدگی زنجیر: اگر در حین رانندگی، زنجیر از دنده زنجیر جدا شود (Skip) یا اگر زنجیر قدیمی بیش از حد کشیده شده باشد و در یک نقطه سفت و در نقطهای دیگر شل باشد، زمان تعویض فرا رسیده است.
ب) نگهداری از دندهها
- دندههای زنجیر باید در هر مرحله تمیزکاری زنجیر، از نظر شکل ظاهری بررسی شوند.
- اگر نیاز به تعویض بود، توصیه میشود نسبت دندهها را حفظ کنید مگر اینکه قصد تغییر در شتاب (دنده جلو کوچکتر) یا حداکثر سرعت (دنده جلو بزرگتر) را داشته باشید.
