سیستم کلاچ، قلب انتقال قدرت در موتورسیکلت است و عملکرد صحیح آن برای شتابگیری، تعویض دنده روان و ایمنی حیاتی است. این مقاله به بررسی علل بکسواد کردن (لغزش) کلاچ، دلایل سفت یا نرم بودن اهرم و نحوه تنظیم خلاصی کلاچ در موتورسیکلتهای رایج میپردازد.
۱. بکسواد کردن کلاچ (Clutch Slippage) و علل آن
بکسواد (لغزش) کلاچ به وضعیتی گفته میشود که در آن، پس از رها کردن اهرم کلاچ، صفحات اصطکاکی نمیتوانند بهطور کامل به صفحات فولادی بچسبند. در این حالت، موتور دور میگیرد و صدای زیادی تولید میکند، اما سرعت موتورسیکلت به تناسب افزایش نمییابد، به خصوص در دندههای سنگین و سربالایی.
الف) علل اصلی بکسواد کلاچ
علت اصلی | توضیح فنی | راهکار |
فرسودگی صفحات کلاچ (Clutch Plates) | صفحات اصطکاکی با گذشت زمان نازک شده و اصطکاک لازم برای انتقال قدرت را از دست میدهند. | تعویض کامل صفحات اصطکاکی (فیبری) و صفحات فولادی. |
سفت بودن تنظیم کلاچ (عدم خلاصی) | خلاصی بیش از حد کم سیم کلاچ باعث میشود که صفحات حتی در حالت رها بودن اهرم نیز کمی باز بمانند. | تنظیم مجدد خلاصی سیم کلاچ (Free Play) مطابق با استاندارد کارخانه. |
روغن موتور نامناسب یا کیفیت پایین | استفاده از روغن موتور مخصوص خودروهای سواری (که حاوی مواد افزودنی ضد اصطکاک قوی است)، باعث لغزش صفحات کلاچ در موتورهای Wet Clutch میشود. | استفاده صرفاً از روغن موتور مخصوص موتورسیکلت (استاندارد JASO MA یا MA2). |
ضعف فنرهای کلاچ (Clutch Springs) | فنرها با گذشت زمان ضعیف شده و فشار کافی برای فشردهسازی صفحات روی هم را تأمین نمیکنند. | تعویض فنرهای کلاچ (بهویژه در موتورهای پرقدرت و قدیمیتر). |
۲. علل سفت یا نرم بودن اهرم کلاچ
حس اهرم کلاچ تأثیر مستقیمی بر راحتی راننده دارد. تغییر غیرعادی در سختی اهرم نشاندهنده یک مشکل فنی است.
الف) علت سفت شدن اهرم کلاچ
- خشکی یا زنگزدگی سیم کلاچ: رایجترین علت سفت شدن، عدم روانکاری یا خوردگی سیم درون غلاف است. راهکار: روغنکاری سیم یا تعویض آن.
- پیچش یا گره خوردن سیم: آسیب فیزیکی به غلاف سیم کلاچ در اثر ضربه یا نصب نادرست.
- مشکل در مکانیزم داخلی: گاهی سفتی به دلیل آسیب به شاخک یا میل کلاچ داخل گیربکس است که نیاز به باز شدن کامل کلاچ دارد.
ب) علت نرم شدن غیرعادی اهرم کلاچ
- پارگی جزئی رشتههای سیم: پاره شدن چند رشته داخلی سیم، باعث نرم شدن حس اهرم میشود که اغلب پیشدرآمد پاره شدن کامل سیم است.
- شکستن فنر یا قطعات داخلی: در سیستمهای کلاچ هیدرولیک، نرم شدن ناگهانی ممکن است به دلیل نشت روغن یا وجود هوا در سیستم باشد.
- تنظیم خلاصی بسیار زیاد: خلاصی بیش از حد باعث میشود که اهرم مسافت زیادی را طی کند تا عمل کلاچگیری آغاز شود.
۳. نحوه تنظیم صحیح خلاصی کلاچ (Free Play)
خلاصی کلاچ به میزان بازی اهرم قبل از شروع به جدا کردن صفحات کلاچ گفته میشود. تنظیم صحیح خلاصی، کلید طول عمر کلاچ و جلوگیری از بکسواد یا سفت شدن دندهها است.
الف) اهمیت خلاصی
- خلاصی کم (سیم کلاچ سفت): باعث میشود صفحات کلاچ همیشه تحت فشار جزئی باشند و در نتیجه بکسواد، داغ شدن و سوختن زودرس صفحات رخ دهد.
- خلاصی زیاد (سیم کلاچ شل): کلاچ به طور کامل جدا نمیشود، در نتیجه تعویض دنده سخت و همراه با صدا خواهد بود.
ب) روش تنظیم (عمومی برای موتورسیکلتهای کابلی)
این روش برای موتورهای رایج شهری مانند هوندا CG/CDI، پالس، باکسر، و آپاچی (مدلهای کابلی) قابل استفاده است:
- یافتن نقطه تنظیم: محل تنظیم در دو قسمت اصلی قرار دارد:
- تنظیم ریز (Fine Adjustment): پیچی که کنار اهرم کلاچ روی فرمان قرار دارد.
- تنظیم درشت (Rough Adjustment): مهرههای تنظیم که در نزدیکی خروجی سیم از قاب کلاچ (روی پوسته موتور) قرار دارند.
- تنظیم اولیه (تنظیم ریز):
- پیچ تنظیم کنار اهرم را شل کنید تا بتوانید سیم را آزاد کنید.
- تمام خلاصی سیم را به اهرم کلاچ منتقل کنید (سیم را شل کنید).
- تنظیم درشت (تنظیم اصلی):
- با استفاده از مهرههای تنظیم روی پوسته موتور، سیم را به اندازهای بکشید که خلاصی اهرم به محدوده استاندارد برسد.
- استاندارد خلاصی: خلاصی استاندارد معمولاً حدود mathbf1 تا mathbf3 میلیمتر است. این به معنی مسافتی است که اهرم قبل از احساس مقاومت طی میکند.
- تنظیم نهایی (تنظیم ریز):
- پس از تنظیم خلاصی اصلی، از تنظیمکننده روی فرمان برای رسیدن به دقت نهایی mathbf1 تا mathbf3 میلیمتر استفاده کنید.
- تست در جاده:
- موتور را روشن کنید و در دنده یک، کلاچ را بهآرامی رها کنید. موتور باید پس از طی حدود یکسوم تا نصف مسافت اهرم، شروع به حرکت کند.
- در دنده چهار یا پنج، با گاز دادن شدید در سربالایی تست کنید. اگر موتور دور گرفت ولی سرعت افزایش نیافت، کلاچ بکسواد میکند و نیاز به کمی شلتر کردن تنظیم (افزایش خلاصی) دارد.
نکته تخصصی برای هوندا CG و باجاج: در موتورهایی مانند CG و پالس، اهرم کلاچ باید بهصورت کامل به جلو (به سمت دسته گاز) بازگردد تا اطمینان حاصل شود که هیچ فشاری روی فنرها وجود ندارد. عدم بازگشت کامل باعث فرسودگی سریع میشود.
