سیستم روغن‌کاری در موتورهای دیزلی نقشی حیاتی در خنک‌کاری، روانکاری و پاک‌سازی قطعات دارد. دو جزء اصلی این سیستم، شیر اطمینان فشار روغن (Oil Pressure Relief Valve) و فیلترهای روغن هستند که عملکرد صحیح آن‌ها برای حفظ فشار مناسب و کیفیت روغن ضروری است. خرابی در هر یک از این اجزا می‌تواند به آسیب‌های جدی موتور منجر شود.
۱. عیب‌یابی و تعمیر شیر اطمینان فشار روغن (Relief Valve)
شیر اطمینان فشار روغن، فشار سیستم را کنترل می‌کند تا از فشار بیش از حد در پمپ و فیلتر جلوگیری شده و در عین حال فشار کافی برای روغن‌کاری یاتاقان‌ها و شاتون‌ها حفظ شود.
الف) علائم خرابی
| علامت خرابی | علت احتمالی | پیامد فنی |
| فشار روغن بالا در دورهای بالا | گیر کردن شیر اطمینان در حالت بسته به دلیل وجود آلودگی یا خرابی فنر. | فشار زیاد می‌تواند به آب‌بندها (سیل‌ها) و فیلتر روغن آسیب بزند. |
| فشار روغن پایین در تمام دورها | گیر کردن شیر اطمینان در حالت باز یا ضعیف شدن/شکستن فنر. | روغن زودتر از حد نیاز به کارتر بازمی‌گردد و فشار کافی به یاتاقان‌ها نمی‌رسد، که منجر به سایش سریع می‌شود. |
| نوسان فشار روغن | وجود ذرات خارجی زیر پیستون شیر اطمینان یا لقی زیاد بین پیستون و بدنه. | پیستون به صورت نامنظم باز و بسته می‌شود و گیج فشار روغن نوسان می‌کند. |
ب) مراحل تعمیر و تنظیم Relief Valve
جداسازی و بازرسی: شیر اطمینان معمولاً در نزدیکی پمپ روغن یا بلوک موتور نصب می‌شود. آن را با دقت باز کنید.
بررسی پیستون: پیستون (Plunger/Ball) شیر را از نظر خراشیدگی، ساییدگی یا وجود ذرات جامد بررسی و آن را کاملاً تمیز کنید.
بررسی فنر: طول فنر و نیروی فشاری آن را با مشخصات سازنده مقایسه کنید. فنر خسته یا شکسته باید حتماً تعویض شود.
تنظیم فشار: در برخی مدل‌های دیزلی، فشار شیر اطمینان با استفاده از واشرهای تنظیم (Shims) که در زیر فنر قرار می‌گیرند، تنظیم می‌شود.
افزایش فشار: با افزودن واشرهای نازک، فشار فنر افزایش یافته و شیر دیرتر باز می‌شود (افزایش فشار).
کاهش فشار: با برداشتن واشرها، فشار فنر کم شده و شیر زودتر باز می‌شود (کاهش فشار).
توجه: تنظیم فشار باید با دقت و بر اساس مقادیر توصیه شده توسط سازنده موتور انجام شود.
۲. عیب‌یابی و تعویض فیلترهای روغن
فیلتر روغن ناخالصی‌ها، ذرات کربن و براده‌های فلزی را از روغن جدا می‌کند. استفاده از فیلتر نامناسب یا معیوب می‌تواند به طور مستقیم بر فشار و کیفیت روغن تأثیر بگذارد.
الف) تأثیر فیلتر بر فشار روغن
گرفتگی فیلتر: در اثر فرسودگی روغن یا عمر طولانی، فیلتر مسدود می‌شود. این امر باعث می‌شود فشار قبل از فیلتر افزایش یابد، در نتیجه شیر کنارگذر فیلتر (Bypass Valve) باز شده و روغن فیلتر نشده وارد سیستم شود (افت فشار کلی یا عدم فیلتراسیون).
فیلتر نامناسب: استفاده از فیلتر با سطح فیلتراسیون نامناسب (بیش از حد ریز یا درشت) یا فیلتری که دبی کافی را عبور نمی‌دهد.
ب) عیب‌یابی شیر کنارگذر (Bypass Valve) فیلتر
فیلترهای روغن دارای یک شیر کنارگذر هستند تا در صورت گرفتگی فیلتر، روغن فیلتر نشده به موتور برسد تا از کارکرد خشک موتور جلوگیری شود (اولویت با روانکاری است تا تمیزکاری).
علائم خرابی: اگر شیر کنارگذر در فیلتر باز بماند (به دلیل نقص ساختاری یا فنر ضعیف)، روغن حتی با وجود فیلتر سالم، مستقیماً از کنار آن عبور کرده و فیلتراسیون به درستی انجام نمی‌شود.
بررسی: هنگام تعویض فیلتر، از سلامت شیر کنارگذر (در صورت باز بودن فیلتر یا کارتریجی بودن آن) اطمینان حاصل کنید.
ج) نکات تعویض فیلتر
نوع فیلتر: همیشه از فیلتر روغن با کیفیت و استاندارد معادل فیلتر اصلی (OEM) استفاده کنید. درجه فیلتراسیون (Micron Rating) و ظرفیت نگهداری ذرات، باید مناسب موتور دیزلی باشد.
روغن‌کاری آب‌بند: قبل از نصب فیلتر جدید، آب‌بند لاستیکی (واشر) فیلتر را با روغن تمیز آغشته کنید تا نصب آسان شده و آب‌بندی صحیح انجام شود.
گشتاور سفت کردن: فیلتر را طبق دستورالعمل سازنده محکم کنید (معمولاً با دست تا زمانی که واشر درگیر شود و سپس 1.2 تا 3.4 دور دیگر).
۳. نگهداری و بازرسی‌های پیشگیرانه
تست فشار: فشار روغن را به صورت دورهای در دور آرام و دور حداکثر با استفاده از یک گیج فشار مکانیکی مجزا (برای اطمینان از صحت گیج داشبورد) اندازه‌گیری کنید.
تحلیل روغن: در موتورهای دیزلی حساس، آزمایشگاه می‌تواند روغن را برای وجود ذرات فلزی (کروم، مس، آهن) و مواد سوختنی بررسی کند تا سایش غیرعادی یا فشار روغن کم را پیش‌بینی کند.
زمان تعویض: روغن و فیلتر را طبق برنامه زمانی و کارکرد سازنده تعویض کنید. به تعویق انداختن تعویض روغن، باعث آلودگی و آسیب به شیر اطمینان می‌شود.
