موتورهای تک سیلندر دیزلی و بنزینی مورد استفاده در تیلرها و موتوربرق‌ها اغلب از ساختار OHV (سوپاپ رو) استفاده می‌کنند که در آن سوپاپ‌ها در سرسیلندر قرار دارند و توسط میل بادامک (که معمولاً در کارتر است) از طریق تایپت‌ها، میله‌های فشار (Pushrods) و انگشتی‌ها (Rocker Arms) فعال می‌شوند. تنظیم دقیق فیلر سوپاپ (Valve Clearance) برای کارکرد صحیح موتور، حفظ توان و جلوگیری از آسیب به سوپاپ‌ها بسیار حیاتی است.
۱. نقش و اهمیت تنظیم فیلر سوپاپ
فیلر سوپاپ، فاصله کوچک و ضروری بین نوک انگشتی و ساقه سوپاپ است که هنگام بسته بودن سوپاپ وجود دارد.
الف) چرا فیلر ضروری است؟
جبران انبساط حرارتی: فلزات موتور در اثر حرارت منبسط می‌شوند. اگر فیلر کافی نباشد، ساقه سوپاپ منبسط شده و سوپاپ را کمی باز نگه می‌دارد.
پیامد فیلر کم (سوپاپ سفت): اگر سوپاپ باز بماند، کمپرس موتور از دست می‌رود و موتور توان خود را از دست می‌دهد یا اصلاً روشن نمی‌شود. همچنین، گازهای داغ احتراق از کنار سوپاپ باز عبور کرده و به سرعت به نشیمنگاه سوپاپ (Valve Seat) آسیب می‌زنند و سوپاپ را می‌سوزانند.
پیامد فیلر زیاد (سوپاپ شل): فیلر بیش از حد باعث می‌شود انگشتی با ضربه شدیدتری به ساقه سوپاپ برخورد کند که این امر تولید صدای تاکی پاپت را افزایش داده و باعث سایش زودرس قطعات می‌شود.
۲. عیب‌یابی صدای تاکی پاپت (Tappet Noise)
صدای تاکی پاپت یا همان صدای شل بودن سوپاپ، معمولاً یک صدای "تیک تیک" یا "چیک چیک" سریع و ریتمیک است که با دور موتور افزایش می‌یابد.
الف) تشخیص صدا
محل صدا: صدا معمولاً از بالای سرسیلندر (زیر پوشش سوپاپ) شنیده می‌شود.
تشدید با دور موتور: صدای سوپاپ با افزایش دور موتور ریتم سریع‌تر و ثابت پیدا می‌کند.
تشخیص از صدای یاتاقان: صدای یاتاقان شاتون (Rod Knock) یک صدای "تق تق" یا "کوبیدن" سنگین‌تر و عمیق‌تر است و معمولاً به صورت یک یا دو بار در هر دور میل لنگ شنیده می‌شود؛ در حالی که صدای تاکی پاپت سبک‌تر و فرکانس بالاتری دارد.
ب) علل صدای تاکی پاپت
فیلر بیش از حد: ساده‌ترین و رایج‌ترین علت، تنظیم فیلر سوپاپ روی مقداری بزرگتر از استاندارد است.
فرسودگی: سایش نوک میله فشار، سایش محل تماس انگشتی و ساقه سوپاپ، یا سایش بادامک‌ها.
فشار روغن پایین (در موتورهای دارای تایپت هیدرولیکی): اگرچه در اکثر تیلرهای OHV از تایپت مکانیکی استفاده می‌شود، اما در صورت وجود تایپت هیدرولیکی، فشار پایین روغن می‌تواند باعث از دست رفتن تنش شود.
۳. مراحل تنظیم فیلر سوپاپ (تنظیم مکانیکی)
تنظیم فیلر باید در حالت سرد موتور و در نقطه تراکم (Compression) سوپاپ انجام شود.
الف) مراحل آماده‌سازی
خاموشی و سرد شدن: موتور باید کاملاً سرد باشد (حداقل ۴ ساعت پس از کار).
دسترسی: پوشش سوپاپ (Valve Cover) را باز کنید. در موتورهای تیلر معمولاً این کار ساده است.
یافتن نقطه مرگ بالا (TDC) در کورس تراکم:
میله‌های فشار یا انگشتی‌ها را زیر نظر بگیرید. میل لنگ را بچرخانید تا سوپاپ دود (Exhaust) کاملاً بسته شود.
ادامه چرخش تا زمانی که پیستون به نقطه مرگ بالا (Top Dead Center) در کورس تراکم برسد. در این نقطه، هر دو سوپاپ (ورود و خروج) باید آزاد باشند.
روش جایگزین: میل لنگ را بچرخانید تا سوپاپ دود کاملاً باز شود و سپس شروع به بسته شدن کند. در این لحظه، سوپاپ هوا باز می‌شود. این مرحله Overlap است. پس از آن، میل لنگ را یک دور کامل بچرخانید تا پیستون به TDC برسد.
ب) اندازه‌گیری و تنظیم
اندازه‌گیری: از فیلر گیج (Feeler Gauge) با ضخامت مورد نیاز سازنده (معمولاً بین 0.10 تا 0.25میلی‌متر برای موتورهای کوچک) استفاده کنید. تیغه فیلر گیج را بین نوک انگشتی و ساقه سوپاپ قرار دهید. تیغه باید با اصطکاک جزئی وارد و خارج شود.
تنظیم: اگر اندازه‌گیری صحیح نیست:
شل کردن مهره قفل: مهره قفل زیر پیچ تنظیم انگشتی را شل کنید.
تنظیم پیچ: پیچ تنظیم را بچرخانید تا فیلر گیج به درستی جای گیرد.
سفت کردن مهره: در حالی که پیچ تنظیم را با پیچ‌گوشتی در موقعیت صحیح نگه داشته‌اید، مهره قفل را محکم کنید تا از چرخش پیچ تنظیم جلوگیری شود.
بررسی نهایی: پس از محکم کردن مهره قفل، مجدداً فیلر را اندازه‌گیری کنید تا مطمئن شوید تنظیمات در اثر سفت کردن مهره تغییر نکرده باشد.
۴. بازرسی میله‌های فشار و انگشتی‌ها
اگر پس از تنظیم صحیح فیلر، همچنان صدای تاکی پاپت وجود دارد، قطعات زیر باید بررسی شوند:
میله‌های فشار (Pushrods): میله‌ها را برای خم‌شدگی بررسی کنید. میله خم شده باعث ایجاد لقی نامنظم می‌شود.
ساییدگی انتهایی: نوک میله فشار و محل تماس آن با تایپت را برای ساییدگی یا حفره‌دار شدن بررسی کنید.
انگشتی‌ها (Rocker Arms): انگشتی را برای وجود سایش در محل تماس با سوپاپ و همچنین در محور دوران آن بررسی کنید.
تنظیم دقیق فیلر سوپاپ در زمان مناسب، یک اقدام کلیدی و کم‌هزینه برای جلوگیری از آسیب‌های گران‌قیمت به سرسیلندر موتورهای OHV است.
