عدم تحریک اولیه (Residual Magnetism) یکی از شایع‌ترین دلایل عدم تولید ولتاژ توسط موتوربرق‌ها است. این مشکل همراه با خرابی سیم‌پیچ‌های استاتور (ثابت) و روتور (گردان) که هسته اصلی ژنراتوندهی الکتریکی را تشکیل می‌دهند، می‌تواند کل دستگاه را از کار بیاندازد. تعمیر موفقیت‌آمیز نیازمند درک عملکرد و روش‌های تست دقیق این اجزا است.
۱. رفع مشکل عدم تحریک اولیه (Residual Magnetism)
تحریک اولیه، میدان مغناطیسی ضعیفی است که در هسته روتور پس از خاموش شدن دستگاه باقی می‌ماند. این میدان برای شروع فرآیند تولید ولتاژ (Self-Excitation) توسط AVR حیاتی است.
الف) علائم و دلایل از دست رفتن تحریک اولیه
علامت: موتوربرق روشن است و با سرعت مناسب می‌چرخد (فرکانس درست است)، اما ولتاژ خروجی صفر یا نزدیک به صفر است.
دلایل از دست رفتن:
عدم استفاده طولانی مدت: خاصیت مغناطیسی به مرور زمان ضعیف می‌شود.
اتصال کوتاه یا بار بیش از حد: یک شوک الکتریکی بزرگ می‌تواند میدان مغناطیسی را از بین ببرد.
تعویض AVR: نصب یک AVR جدید می‌تواند خاصیت مغناطیسی موجود را خنثی کند.
ب) روش تحریک مجدد (Flashing Procedure)
روش تحریک مجدد، ساده‌ترین راه برای بازگرداندن میدان مغناطیسی به روتور است.
ایمنی: موتوربرق را خاموش کرده و تمامی بارها را از خروجی جدا کنید.
دسترسی: پوشش AVRرا باز کنید. دو سیم یا اتصال (اغلب با F1 و F2 یا + و - مشخص شده‌اند) که مستقیماً به سیم‌پیچ تحریک روتور متصل هستند، پیدا کنید.
اعمال DC: از یک باتری 12 ولت DC (مانند باتری موتوربرق یا خودرو) استفاده کنید.
زمان‌بندی: سیم‌های باتری را به مدت ۳ تا ۵ ثانیه به طور مستقیم به سیم‌های تحریک روتور متصل کنید.
تست: موتوربرق را روشن کرده و ولتاژ خروجی را بررسی کنید. ولتاژ باید فوراً به حالت عادی بازگردد.
توجه به قطبیت: اگر پس از اولین تلاش تحریک انجام نشد، قطبیت باتری را معکوس کرده و دوباره برای ۵ ثانیه تست کنید.
۲. عیب‌یابی و تعمیر سیم‌پیچ‌های روتور و استاتور
در صورت عدم موفقیت در تحریک مجدد، مشکل احتمالاً از خرابی فیزیکی یا الکتریکی سیم‌پیچ‌ها است.
الف) تست پیوستگی و مقاومت (Continuity and Resistance Test)
این تست برای تشخیص مدار باز (Open Circuit) یا اتصال کوتاه (Short Circuit) سیم‌پیچ‌ها ضروری است.
| سیم‌پیچ | هدف از تست | عیب‌یابی (با مولتی‌متر) |
| سیم‌پیچ تحریک روتور | تشخیص مدار باز یا سوختگی | تست پیوستگی: بین دو سر سیم‌های تحریک (که به AVRمتصل می‌شوند) باید یک مقدار مقاومت کم (چند {Ohm) مشاهده شود. مقدار بی‌نهایت OL نشان‌دهنده مدار باز است. |
| سیم‌پیچ اصلی استاتور | تشخیص مدار باز یا اتصال کوتاه | تست پیوستگی: بین خروجی‌های هر فاز باید مقاومت بسیار کم مشاهده شود. |
| تست اتصال بدنه | تشخیص اتصال سیم‌پیچ‌ها به هسته فلزی (شاسی) | تست پیوستگی: مولتی‌متر را بین هر سیم‌پیچ و بدنه فلزی ژنراتور قرار دهید. هرگونه پیوستگی نشان‌دهنده اتصال بدنه (Ground Fault) است. |
ب) تعمیر سیم‌پیچ‌های روتور
مشکل مدار باز (Open Circuit): اگر روتور مدار باز باشد، اغلب در محل اتصال سیم‌پیچ‌ها به حلقه‌های لغزنده (Slip Rings) یا به AVR رخ می‌دهد. می‌توان با لحیم‌کاری یا اتصال مجدد، این مشکل را در صورت امکان رفع کرد.
تعویض روتور: به دلیل چرخش با سرعت بالا و پیچیدگی سیم‌پیچ‌ها، معمولاً در صورت سوختگی یا آسیب شدید، روتور به طور کامل تعویض می‌شود.
ج) تعمیر سیم‌پیچ‌های استاتور
تعویض یا سیم‌پیچی مجدد: در ژنراتورهای کوچک، به دلیل هزینه بالای نیروی کار و احتمال بروز خطای فنی، تعویض کامل استاتور آسان‌تر است. در ژنراتورهای صنعتی بزرگ، سیم‌پیچی مجدد (Rewinding) سیم‌پیچ‌های سوخته یا اتصال کوتاه شده توسط مراکز تخصصی انجام می‌شود.
دلایل خرابی: سیم‌پیچ‌های استاتور معمولاً به دلیل اضافه بار طولانی مدت (Overload) یا رطوبت (که عایق‌بندی را از بین می‌برد) می‌سوزند.
۳. نگهداری پیشگیرانه
برای جلوگیری از خرابی مجدد و حفظ عمر سیم‌پیچ‌ها:
تنظیم ولتاژ: اطمینان حاصل کنید که AVR به درستی ولتاژ را تنظیم می‌کند. ولتاژ بالا باعث گرم شدن بیش از حد سیم‌پیچ‌ها می‌شود.
رطوبت‌زدایی: ژنراتور را در محیط خشک نگهداری کنید. پس از کار در محیط‌های مرطوب، اگر دستگاه برای مدت طولانی بدون استفاده می‌ماند، استفاده از هیترهای عایق‌بندی (Space Heaters) در محفظه ژنراتور توصیه می‌شود تا رطوبت را از بین ببرند.
تخلیه بار: هرگز موتوربرق را برای مدت طولانی با اضافه بار کار نکنید.
