موتورهای دیزلی تک سیلندر تیلرها و موتوربرق‌ها به دلیل کارکرد تحت بارهای بالا و ارتعاشات ذاتی موتورهای تک سیلندر، مستعد سایش شدید در بلبرینگ‌ها و یاتاقان‌های شاتون و میل لنگ هستند. تشخیص زودهنگام و تعمیر صحیح این قطعات حیاتی است، زیرا خرابی آن‌ها می‌تواند منجر به قفل شدن فاجعه‌بار موتور شود.
۱. عیب‌یابی: تشخیص صدای یاتاقان (Knocking)
صدای یاتاقان (معمولاً به صورت "تق تق" یا "کوبیدن" فلزی خشک و بلند) نشان‌دهنده لقی بیش از حد بین یاتاقان و شفت متصل است. تشخیص دقیق محل صدا (یاتاقان شاتون یا میل لنگ) بسیار مهم است.
| نوع صدا | محل و منشأ احتمالی | ویژگی‌های تشخیص |
| صدای یاتاقان شاتون ($\text{Rod Bearing Knock}$) | لقی زیاد بین یاتاقان شاتون و ژورنال میل لنگ. | صدای تق‌تق تیز و واضح است و با افزایش یا کاهش ناگهانی دور موتور (در حالت بی‌باری) و همچنین زیر بار، تشدید می‌شود. این صدا معمولاً در هر دور میل لنگ یک بار شنیده می‌شود. |
| صدای یاتاقان اصلی میل لنگ ($\text{Main Bearing Knock}$) | لقی بیش از حد در بلبرینگ‌های اصلی که میل لنگ را در محفظه موتور نگه می‌دارند. | صدای کوبیدن عمیق‌تر و گنگ‌تر است و با گرم شدن موتور یا کاهش فشار روغن ممکن است بدتر شود. |
| صدای پین پیستون | سایش بوش پیستون یا گژپین. | صدایی ملایم‌تر و سریع‌تر از یاتاقان شاتون است و اغلب در هنگام انتقال موتور از دور بی‌باری به بار شنیده می‌شود. |
هشدار: در موتورهای دیزلی، صدای یاتاقان می‌تواند ناشی از احتراق زودهنگام یا نادرست (Diesel Knock) نیز باشد. اگر صدا با تنظیم تایمینگ پمپ انژکتور کاهش یابد، مشکل مکانیکی یاتاقان نیست.
۲. بررسی لقی و بازرسی تخصصی یاتاقان‌ها
تعمیر یاتاقان شاتون و میل لنگ نیازمند باز کردن کارتر (محفظه روغن) یا جداسازی کامل موتور است.
الف) بازرسی یاتاقان شاتون و میل لنگ (پوسته)
دسترسی: کارتر (Oil Pan) را باز کرده و درپوش شاتون (Connecting Rod Cap) را باز کنید.
بررسی بصری: یاتاقان‌های پوسته (Shell Bearings) را بررسی کنید.
سایش یکنواخت: سایش در مرکز یاتاقان طبیعی است.
سایش لبه‌ها: سایش لبه‌ها نشان‌دهنده خم شدن شاتون یا عدم تراز بودن ژورنال است.
آسیب شدید: ذوب شدن، شیارهای عمیق یا ظاهر شدن لایه مسی یا فولادی زیرین، نشان‌دهنده نیاز فوری به تعویض و احتمالاً تعمیر میل لنگ است.
ب) اندازه‌گیری لقی (Clearance Measurement)
برای اندازه‌گیری لقی بین یاتاقان و ژورنال میل لنگ از پلاستیک گیج (Plastigage) استفاده می‌شود.
روش پلاستیک گیج: یک رشته نازک از پلاستیک گیج را روی ژورنال میل لنگ قرار دهید.
بستن درپوش: درپوش شاتون را با گشتاور (Torque) صحیح سفت کنید.
اندازه‌گیری: درپوش را باز کرده و پهنای فشرده شده پلاستیک گیج را با نمودار روی بسته‌بندی مقایسه کنید. مقدار به دست آمده لقی روغن (Oil Clearance) است.
تصمیم‌گیری: اگر لقی از حد مجاز سازنده بیشتر باشد، یاتاقان‌ها باید تعویض شوند. اگر با تعویض یاتاقان لقی درست نشد، ژورنال میل لنگ آسیب دیده و نیاز به تراشکاری دارد.
۳. تعویض و تنظیم واشرهای انتهایی میل لنگ (Thrust Washers)
بلبرینگ‌های اصلی میل لنگ (Main Bearings) در موتورهای دیزلی کوچک معمولاً از نوع بلبرینگ‌های ساچمه‌ای یا غلتکی هستند. اما واشرهای انتهایی (Thrust Washers) نیز باید برای کنترل حرکت محوری میل لنگ بررسی شوند.
الف) عیب‌یابی لقی محوری (End Play)
لقی بیش از حد: اگر میل لنگ به صورت طولی بازی داشته باشد (لقی محوری)، باعث کوبیدن دنده‌های تایمینگ و آسیب به یاتاقان‌ها می‌شود.
بررسی: یک پیچ‌گوشتی بزرگ را در انتهای میل لنگ قرار داده و آن را به جلو و عقب فشار دهید. مقدار حرکت را با ساعت اندازه‌گیری (Dial Indicator) یا فیلر گیج اندازه‌گیری کنید.
تعویض واشر: اگر لقی خارج از حد مجاز است، واشرهای انتهایی (که در کنار بلبرینگ‌های اصلی قرار می‌گیرند) باید تعویض شوند. این واشرها در اندازه‌های مختلف (استاندارد، ۰.۲۵ میلی‌متر، ۰.۵۰ میلی‌متر و غیره) برای جبران سایش موجود هستند.
ب) تعویض بلبرینگ‌های اصلی
نصب: بلبرینگ‌های اصلی اغلب نیاز به استفاده از فولر (Puller) و پرس برای خارج کردن و نصب دارند.
آب‌بندی: تعویض بلبرینگ اصلی، مستلزم تعویض کاسه‌نمد شفت میل لنگ (Crankshaft Seal) نیز می‌باشد تا از نشت روغن جلوگیری شود.
۴. مراحل تعویض یاتاقان شاتون و ملاحظات تراشکاری
الف) انتخاب اندازه یاتاقان
سایز استاندارد: اگر ژورنال میل لنگ سالم و در محدوده استاندارد است، از یاتاقان‌های استاندارد استفاده کنید.
سایز تعمیراتی (Oversize): اگر ژورنال میل لنگ ساییده شده و لقی بیش از حد دارد، میل لنگ باید توسط یک ماشین‌کار متخصص به سایز تعمیراتی (مانند {0.25mm} زیر سایز استاندارد) تراشیده شود. سپس باید از یاتاقان‌های زیر سایز متناظر با تراشکاری استفاده شود.
ب) نصب و گشتاور
تمیزکاری: یاتاقان‌ها، درپوش و ژورنال‌ها باید قبل از نصب کاملاً تمیز باشند و عاری از هرگونه کثیفی یا ذرات فلزی باشند.
روغن‌کاری: قبل از بستن درپوش، یاتاقان‌ها و ژورنال‌ها را با روغن موتور تمیز آغشته کنید.
اعمال گشتاور: پیچ‌های درپوش شاتون و پیچ‌های اصلی میل لنگ باید با گشتاور دقیق مشخص شده در دفترچه راهنمای موتور بسته شوند. سفت کردن کم باعث شل شدن و ضربه، و سفت کردن بیش از حد باعث سایش سریع یا خرد شدن یاتاقان‌ها می‌شود.
