موضوع اثرات سلامتی امواج الکترومغناطیسی (ElectroMagnetic Fields - EMF) ساطع شده از آنتنهای موبایل و دکلهای مخابراتی، از جمله دغدغههای رایج در جوامع شهری است. پاسخ علمی این سؤال پیچیده است و به مفهوم تابش غیر یونیزه کننده (Non-Ionizing Radiation) و سطح انرژی امواج بستگی دارد.
۱. آنتنهای موبایل (BTS): تابش غیر یونیزه کننده
پرتوهای ساطع شده از آنتنهای BTS و موبایل (فرکانسهای رادیویی: RF) در دسته تابشهای غیر یونیزه کننده قرار میگیرند.
الف) مکانیسم اثر
- امواج غیر یونیزه کننده: این امواج (شامل امواج رادیویی، مایکروویو، وایفای و نور مرئی) انرژی کافی برای جدا کردن الکترونها از اتمها و مولکولها و در نتیجه، آسیب مستقیم به DNA (که منجر به جهش و سرطان میشود) را ندارند.
- اثر حرارتی (Thermal Effect): تنها اثر شناخته شده و اثبات شده این امواج، اثر حرارتی است؛ یعنی افزایش اندک دمای بافتها به دلیل جذب انرژی.
ب) اجماع سازمانهای جهانی
- سازمان بهداشت جهانی (WHO): بر اساس مطالعات گسترده، WHO و آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان (IARC) امواج RF را در گروه 2B (احتمالاً سرطانزا برای انسان) طبقهبندی کردهاند.
- توجه: این طبقهبندی برای مواردی مانند قهوه، سبزیجات ترشی و آلوئهورا نیز اعمال شده است. این بدان معنی است که شواهد کافی برای اثبات قطعی سرطانزا بودن وجود ندارد و باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
- حدود ایمنی (ICNIRP): تا زمانی که شدت میدان الکترومغناطیسی ساطع شده از دکلها در محدوده استاندارد بینالمللی (ICNIRP) باشد، خطر جدی برای سلامتی وجود ندارد. این استانداردها با در نظر گرفتن اثر حرارتی و حفظ فاصله ایمن تنظیم میشوند.
۲. dish دیشهای مایکروویو و احتمال ایجاد بیماری
دیشهای مایکروویو (Microwave Dishes) که برای لینکهای پرسرعت نقطه به نقطه (Point-to-Point) استفاده میشوند، میتوانند در صورت قرارگیری در مسیر مستقیم پرتو، خطرناک باشند.
الف) دستهبندی دیشها از لحاظ خطر سلامتی
- دیشهای ایمن (گیرنده):
- دیشهای DTH (ماهواره تلویزیونی) و VSAT: این دیشها صرفاً گیرنده سیگنال هستند و خودشان امواج قدرتمندی تولید نمیکنند. بنابراین، خطر سلامتی برای عموم ندارند.
- دیشهای پرخطر (فرستنده):
- دیشهای پیوند مایکروویو (Microwave Backhaul): این دیشها برای انتقال پرتوهای متمرکز در فواصل زیاد استفاده میشوند. فرستندههای آنها دارای توان بالایی هستند و پرتو آنها بسیار باریک و جهتدار است.
- خطر اصلی: اگر فردی به صورت فیزیکی در مسیر مستقیم پرتو اصلی (که در ارتفاع دکلها قرار دارد) قرار گیرد، میتواند در معرض پرتوهای بسیار متمرکز قرار گیرد. این امر منجر به اثر حرارتی شدید و موضعی (به ویژه آسیب به چشم و پوست) میشود.
ب) نحوه شناسایی دیشهای پرخطر (برای عموم)
- محل نصب: دیشهای مایکروویو پرقدرت معمولاً در ارتفاع بالا و در کنار دکلهای BTS نصب میشوند.
- شکل ظاهری: این دیشها معمولاً با یک پوشش محافظ سفید یا خاکستری (رادوم) پوشانده شدهاند و اندازه آنها کوچکتر تا متوسط (30 تا 120 سانتیمتر) است.
- جهتگیری: دیشها همواره به سمت یک دیش مشابه در دکل بعدی نشانه رفتهاند.
نکته ایمنی: خطر این دیشها صرفاً در مسیر پرتو مستقیم است که معمولاً در محوطه بسته دکل و در ارتفاعی بالاتر از دسترسی افراد قرار دارد.
۳. پارازیتها و تأثیر منفی بر سلامتی
پارازیتها (Jamming Signals) امواجی هستند که با هدف ایجاد اختلال عمدی در دریافت سیگنالهای ماهوارهای یا رادیویی خاص پخش میشوند.
الف) ماهیت و خطر پارازیتها
- افزایش آلودگی EMF: پارازیتها اساساً با پخش گسترده و غیرهدفمند امواج RF در یک فرکانس خاص عمل میکنند. این کار باعث افزایش سطح نویز الکترومغناطیسی محیطی در شهر میشود.
- عدم انطباق با استاندارد: در حالی که دکلهای BTS باید طبق استاندارد ICNIRP عمل کنند، هیچ استاندارد عمومی و شفافی برای سطح و شدت میدان امواج پارازیت منتشر نشده است. این عدم شفافیت، نگرانی عمومی را تشدید میکند.
- اثر حرارتی احتمالی: با فرض پخش پارازیت با توان بالا و نزدیکی به محل زندگی، این امواج نیز پتانسیل ایجاد اثر حرارتی موضعی یا کلی را دارند، اگرچه مطالعات مستقل کمی در ایران برای تأیید میزان دقیق آلودگی و اثرات آن منتشر شده است.
ب) تمهیدات لازم برای جلوگیری از آسیب پارازیتها
- شفافیت در فرکانس و توان: سازمانهای مسئول باید حداقل اطلاعات پایه در مورد فرکانسهای پارازیت و شدت توان منتشر شده را به نهادهای نظارتی سلامت ارائه دهند تا امکان ارزیابی ریسک فراهم شود.
- نظارت و اندازهگیری: سازمانهای رسمی (مانند سازمان تنظیم مقررات یا وزارت بهداشت) باید به صورت مستمر و شفاف سطح میدانهای الکترومغناطیسی شهر را اندازهگیری کرده و نتایج را با حدود مجاز استاندارد (ICNIRP) مقایسه و منتشر کنند.
- فاصله ایمن و جهتدهی: تجهیزات پخش پارازیت باید در نقاط دور از تراکم جمعیتی نصب شوند و تا حد امکان از تکنیکهای جهتدهی (Directed Jamming) به جای پخش 360^circ استفاده شود تا میزان آلودگی در محیط زندگی مردم کاهش یابد.
جمعبندی: بر اساس دانش کنونی، آنتنهای موبایل و دیشها سرطانزا نیستند، اما پارازیتها به دلیل عدم شفافیت در توان و فرکانس پخش و افزایش آلودگی EMF، نگرانیهای جدیتری را در حوزه سلامت عمومی ایجاد میکنند. تمهیدات اصلی، شفافیت، نظارت و رعایت اصول ایمنی EMF در محیط شهری است.
