لوله‌کشی با لوله‌های PEX (پلی اتیلن متقاطع) و چندلایه (PEX-AL-PEX) به دلیل انعطاف‌پذیری، دوام و نصب آسان، به یک استاندارد در تاسیسات ساختمانی تبدیل شده است. با این حال، کار با این لوله‌ها نیازمند ابزارهای تخصصی است که کیفیت اتصالات و در نتیجه، آب‌بندی سیستم را تضمین می‌کنند. استفاده از ابزارهای حرفه‌ای، نه تنها سرعت کار را بالا می‌برد، بلکه از هدر رفت مواد و بروز نشتی‌های پرهزینه در آینده جلوگیری می‌کند.

۱. ابزارهای اصلی برای برش و آماده‌سازی

قبل از اتصال، لوله‌ها باید به درستی برش داده و شکل داده شوند.

الف) قیچی‌های برش لوله (PEX/Multilayer Cutters)

• وظیفه: برش تمیز و عمود بر محور لوله.

• اهمیت: برش ناصاف یا مورب باعث می‌شود که اتصال‌دهنده (فیتینگ) به درستی در داخل لوله قرار نگیرد و احتمال نشتی بالا رود.

• ویژگی‌های خرید: قیچی‌های مخصوص PEX و چندلایه معمولاً دارای تیغه‌های تیز و زاویه‌دار هستند و می‌توانند لوله‌های با قطر بالا را نیز به راحتی ببرند. مدل‌هایی که قابلیت قفل شدن دارند، ایمنی بیشتری فراهم می‌کنند.

ب) دستگاه پخ‌زن و کالیبراتور (Reaming and Calibrating Tools)

• وظیفه: این ابزار دو کار اصلی انجام می‌دهد:

  1. کالیبره کردن: شکل داخلی و گردی لوله را پس از برش به حالت استاندارد باز می‌گرداند (به ویژه برای لوله‌های چندلایه).

  2. پخ‌زنی (Reaming): لبه‌های تیز داخلی لوله را صاف می‌کند.

• اهمیت: اگر لبه داخلی پخ‌زده نشود، ممکن است به اورینگ (O-ring) یا قسمت آب‌بندی فیتینگ آسیب بزند.

• ویژگی‌های خرید: مدل‌های مرغوب قابلیت تنظیم برای قطرهای مختلف لوله را دارند و در یک مجموعه با قیچی عرضه می‌شوند.

ج) فنرهای خم‌کننده (Bending Springs/Tools)

• وظیفه: خم کردن لوله‌های PEX و چندلایه بدون اینکه لوله کمانه (Kink) کند یا بشکند.

• ویژگی‌های خرید: فنرهای داخلی (که داخل لوله قرار می‌گیرند) یا فنرهای خارجی (که دور لوله قرار می‌گیرند) برای خم‌های دستی استفاده می‌شوند. برای خم‌های با زاویه بالا در لوله‌های قطور، از دستگاه‌های خم‌کن هیدرولیک یا دستی استفاده می‌شود.

۲. ابزارهای تخصصی اتصال و پرس‌کاری

روش اتصال لوله‌های PEX و چندلایه مبتنی بر فشرده‌سازی و پرس‌کاری است که نیازمند ابزارهای بسیار دقیق و کالیبره‌شده است.

الف) دستگاه پرس (Crimping/Press Tools)

این دستگاه‌ها بر اساس نوع فیتینگ مورد استفاده، متفاوت هستند. سه نوع رایج ابزار پرس وجود دارد:

1. ابزار پرس رینگی (Crimping Tools):

   • کاربرد: برای اتصالات مبتنی بر رینگ مسی یا استیل (Copper/Stainless Steel Rings).

   • مکانیزم: رینگ روی لوله فشرده شده و آن را به صورت مکانیکی روی بوشن فیتینگ ثابت می‌کند.

   • ویژگی‌های خرید: باید کالیبره‌شده باشند و برای هر قطر لوله، یک فک (Jaw) مخصوص مورد نیاز است.

2. ابزار پرس شعاعی (Radial Press Tools):

   • کاربرد: برای اتصالات لوله‌های چندلایه و برخی سیستم‌های PEX (مانند فیتینگ‌های پرسی با بوشن فلزی).

   • مکانیزم: پرس کامل بوشن فلزی روی لوله.

   • ویژگی‌های خرید: این ابزارها معمولاً هیدرولیک، الکتروهیدرولیک یا شارژی هستند و نیروی بسیار زیادی اعمال می‌کنند. فک‌های (Jaws) مخصوص سیستم‌های مختلف (مانند ، یا ) باید با دستگاه سازگار باشند.

3. ابزار گسترش دهنده (Expansion Tools):

   • کاربرد: برای سیستم‌های PEX با رینگ‌های انبساطی (Expansion Rings) (مانلاً سیستم‌های ).

   • مکانیزم: نوک لوله و رینگ را با هم گشاد می‌کند. پس از جاگذاری فیتینگ، لوله به مرور به حالت اولیه خود بازگشته و اتصال محکم می‌شود.

   • ویژگی‌های خرید: باید شارژی باشند تا سرعت نصب را بالا ببرند.

ب) ابزار گیج کنترل (Go/No-Go Gauges)

• وظیفه: پس از پرس‌کاری، باید مطمئن شد که پرس به اندازه کافی انجام شده است. این گیج‌ها ضخامت نهایی اتصال را کنترل می‌کنند.

• اهمیت: استفاده از این گیج، تأیید نهایی استاندارد بودن اتصال و جلوگیری از نشتی است.

۳. راهنمای جامع خرید برای کارگاه‌های حرفه‌ای

انتخاب ابزار مناسب می‌تواند تأثیر مستقیمی بر هزینه‌ها و کیفیت نهایی پروژه داشته باشد:

• نوع سیستم غالب: اگر بیشتر با سیستم‌های چندلایه کار می‌کنید، یک دستگاه پرس شعاعی شارژی با قابلیت تعویض فک (با فک‌های یا متداول) ضروری است.

• هزینه اولیه در مقابل سرعت: دستگاه‌های پرس شارژی (باطری‌دار) هزینه اولیه بالاتری دارند اما سرعت کار را به صورت چشمگیری افزایش می‌دهند و برای پروژه‌های بزرگ ضروری هستند.

• کیفیت کالیبراسیون: ابزارهای پرس و Crimping باید گارانتی کالیبراسیون از سازنده داشته باشند. یک ابزار کالیبره‌نشده، باعث نشتی خواهد شد.

• ابزارهای کمکی: هر کارگاه حرفه‌ای نیاز به فنر خم‌کن برای جلوگیری از آسیب به لوله‌ها و مجموعه‌ای از کالیبراتورها و پخ‌زن‌ها برای قطرهای مختلف لوله دارد.

در نهایت، سرمایه‌گذاری در ابزارهای تخصصی برای لوله‌کشی PEX و چندلایه، تضمین‌کننده اتصالات محکم، عمر طولانی سیستم و رضایت مشتری است.