تیز نگه داشتن مغارها و چاقوهای حکاکی نه تنها برای کیفیت برش حیاتی است، بلکه برای ایمنی و کاهش خستگی هنرمند نیز اهمیت دارد. یک تیغه کُند به نیروی زیادی نیاز دارد که باعث می‌شود کنترل روی ابزار کاهش یابد و احتمال لیز خوردن و آسیب دیدن افزایش یابد. فرآیند تیز کردن شامل دو بخش اصلی است: سنباده‌زنی (Grinding) برای شکل دادن به لبه و پرداخت نهایی (Honing) برای ایجاد یک لبه آینه‌ای و بسیار تیز.
۱. اصول اولیه و ابزار مورد نیاز
الف) اصطلاحات مهم
- لبه برش (Bevel): سطح شیب‌داری که در انتهای تیغه قرار دارد. معمولاً با زاویه‌ای بین 20 تا 30 درجه برای حکاکی چوب ساخته می‌شود.
- پشت تیغه (Back): سطح صاف و تخت مغار. این قسمت نیز باید به اندازه لبه برش صاف و صیقلی باشد تا مغار درست عمل کند.
- لبه نهایی (Burr/Wire Edge): برآمدگی بسیار نازکی که در پشت تیغه ایجاد می‌شود، هنگام تیز کردن لبه برش. وجود این برآمدگی نشان‌دهنده آن است که به لبه نهایی رسیده‌اید.
ب) ابزارهای مورد نیاز
- سنگ سنباده (Whetstone/Sharpening Stone): سنگ‌هایی با درجات زبری متفاوت (گریت). معمولاً به یک سنگ زبر (برای شکل دادن - گریت 800 تا 1000) و یک سنگ متوسط تا نرم (برای پرداخت - گریت 4000 تا 8000) نیاز است.
- تسمه چرمی پرداخت (Strop): یک قطعه چرم ضخیم که برای پولیش نهایی لبه استفاده می‌شود.
- ترکیب پولیش (Honing Compound): خمیری از مواد ساینده ریز (معمولاً سبز یا سفید) که روی تسمه چرمی مالیده می‌شود تا تیزی لبه را به حداکثر برساند.
- روغن یا آب: برای جلوگیری از داغ شدن سنگ و زدودن ذرات فلز از روی سطح آن (بر اساس نوع سنگ).
۲. مراحل تیز کردن مغارها (تیغه‌های تخت)
فرآیند تیز کردن مغار تخت دو مرحله دارد: صاف کردن پشت تیغه و تیز کردن لبه برش.
مرحله ۱: صاف کردن پشت تیغه
- شروع با سنگ زبر: سنگ زبر را روغن‌کاری کنید (یا آب بزنید).
- تخت نگه داشتن: پشت تیغه (سطح صاف) مغار را کاملاً روی سنگ قرار دهید. بسیار مهم است که تیغه کاملاً تخت و بدون زاویه باشد.
- حرکت: مغار را در طول سنگ به صورت 8 یا حرکت مستقیم، به جلو و عقب حرکت دهید تا زمانی که پشت تیغه کاملاً صاف و آینه‌ای شود.
- تکرار: این مرحله را با استفاده از سنگ نرم‌تر (مثلاً 4000 یا 8000 گریت) تکرار کنید تا سطح کاملاً صیقلی شود.
مرحله ۲: تیز کردن لبه برش (Bevel)
- تنظیم زاویه: مغار را برگردانده و لبه برش (مثلاً زاویه 25^circ) را روی سنگ قرار دهید. می‌توانید از راهنمای زاویه (Jig) برای حفظ زاویه ثابت استفاده کنید.
- حرکت تا لبه نهایی: مغار را با همان زاویه ثابت روی سنگ حرکت دهید تا زمانی که در پشت تیغه (سمت صاف) لبه نهایی (Burr) را با انگشت خود احساس کنید.
- پرداخت با سنگ نرم: همین فرآیند را روی سنگ نرم‌تر تکرار کنید تا لبه نهایی صاف‌تر و تیغه تیزتر شود.
مرحله ۳: حذف لبه نهایی (Stropping)
- استفاده از چرم: مقداری از خمیر پولیش را روی تسمه چرمی بزنید.
- حرکت معکوس: مغار را روی تسمه چرمی حرکت دهید. حرکت باید برعکس جهت برش باشد (یعنی مغار را روی پشت تیغه در جهت دور شدن از لبه بکشید).
- تکرار: مغار را برگردانده و پشت تیغه را نیز چند بار روی چرم بکشید. این عمل، لبه نهایی را کاملاً حذف کرده و تیزی مغار را به حد کمال می‌رساند.
۳. تیز کردن مغارهای گلویی (Gouges)
مغارهای خمیده نیاز به ابزارهای خاصی برای تیز کردن دارند که بتوانند سطح منحنی را پوشش دهند.
- تیز کردن سطح داخلی (Inside Bevel): برای صاف کردن سطح داخلی خمیده مغار (سطح مقعر)، از سنگ‌های میله‌ای شکل (Slip Stones) استفاده می‌شود. میله سنگ را با شکل خمیدگی مغار منطبق کرده و با حرکت ملایم، سطح داخلی را صاف کنید.
- تیز کردن سطح خارجی (Outside Bevel): برای تیز کردن سطح خارجی (محدب) از همان سنگ تخت استاندارد استفاده می‌شود. مغار را به صورت حرکت چرخشی (Rocking Motion) روی سنگ حرکت دهید تا زاویه ثابت حفظ شود.
- پرداخت نهایی: برای پرداخت نهایی سطح داخلی و خارجی، از تسمه‌های چرمی شکل داده شده یا نمد پولیش آغشته به خمیر استفاده می‌شود.
۴. تست تیزی نهایی
بهترین راه برای اطمینان از تیزی مغار، تست کردن آن است:
- تست مو: یک تیغه واقعاً تیز می‌تواند موهای بازوی شما را بتراشد.
- تست کاغذ: مغار باید بتواند یک لبه کاغذ را بدون پاره کردن، به راحتی برش دهد.
- تست چوب: مغار باید بتواند بدون اعمال فشار زیاد و با حرکت آرام، الیاف چوب را به صورت یک لایه نازک و مداوم جدا کند.
نکته نهایی: مغارها را هرگز تا زمانی که کاملاً کُند شوند، رها نکنید. تیز کردن مکرر و کوتاه مدت (صرفاً با تسمه چرمی) کار را بسیار سریع‌تر و آسان‌تر می‌کند تا اینکه بخواهید یک مغار کاملاً کُند شده را از ابتدا شکل دهید.
