اره‌های میزی و ابزارهای برش پرسرعت، از نظر ایمنی و عملکرد، به دو سیستم حیاتی وابسته هستند: ترمز الکترونیکی برای توقف سریع تیغه پس از خاموش شدن، و کلاچ ایمنی برای جلوگیری از پس‌زدن (Kickback) و محافظت از موتور هنگام بار بیش از حد. خرابی در این سیستم‌ها نه تنها کارایی دستگاه را کاهش می‌دهد، بلکه خطر جدی برای کاربر ایجاد می‌کند.
۱. عیب‌یابی ترمز الکترونیکی (Electronic Brake)
ترمز الکترونیکی یک سیستم الکتریکی است که با اعمال جریان مستقیم (DC) به سیم‌پیچ‌های موتور AC (پس از قطع برق اصلی)، یک میدان مغناطیسی مخالف ایجاد می‌کند که باعث توقف تقریباً فوری (معمولاً در کمتر از ۳ ثانیه) تیغه می‌شود.
الف) علائم خرابی ترمز الکترونیکی
عدم توقف سریع: تیغه پس از خاموش شدن، به جای توقف سریع، به آرامی می‌چرخد تا متوقف شود. این شایع‌ترین علامت خرابی است.
سوختن مکرر فیوز: ناشی از اتصال کوتاه در مدار ترمز یا نارسایی قطعات سوئیچینگ.
گرم شدن بیش از حد موتور: به دلیل فعال ماندن جزئی مدار ترمز در حین کار.
ب) راهنمای گام به گام عیب‌یابی مدار ترمز
بررسی ولتاژ خروجی (مدار یکسوکننده):
مدار ترمز شامل یک یکسوکننده (Rectifier) است که برق AC را به DC مورد نیاز برای ترمز تبدیل می‌کند.
با مولتی‌متر ولتاژ خروجی این مدار را بلافاصله پس از خاموش کردن دستگاه تست کنید. اگر ولتاژ DC مورد نیاز تولید نمی‌شود یا ضعیف است، یکسوکننده (دیودها یا پل دیود) یا خازن‌های صافی مدار ترمز خراب هستند.
بررسی قطعات سوئیچینگ (SCR/Triac):
قطعات نیمه‌هادی سوئیچینگ (اغلب SCRها یا تایریستورها) جریان DC را به سیم‌پیچ‌های موتور اعمال می‌کنند.
اگر این قطعات اتصال کوتاه شوند، ترمز فعال نمی‌شود یا ممکن است در زمان نامناسب فعال بماند.
اگر این قطعات مدار باز شوند، مدار ترمز نمی‌تواند بسته شود و ترمز عمل نمی‌کند.
عیب‌یابی کلید اصلی:
مطمئن شوید که کلید اصلی یا ماشه (Trigger Switch) پس از رها شدن، فوراً برق AC را قطع کرده و مدار DC ترمز را وصل می‌کند. گاهی اوقات، تأخیر مکانیکی در کلید باعث عدم عملکرد صحیح می‌شود.
۲. عیب‌یابی کلاچ ایمنی (Slip Clutch)
کلاچ ایمنی یک مکانیزم کاملاً مکانیکی است که در داخل مجموعه گیربکس یا شفت موتور قرار دارد و با لغزش هنگام بار بیش از حد، از موتور در برابر آسیب و از کاربر در برابر پس‌زدن (Kickback) محافظت می‌کند.
الف) علائم خرابی کلاچ ایمنی
لغزش زودهنگام: تیغه یا ابزار برش، با فشار کم یا حتی بدون فشار کافی متوقف می‌شود، در حالی که موتور همچنان کار می‌کند و صدای سایش یا لغزش می‌آید. (نشان‌دهنده سایش یا شل شدن کلاچ).
ایجاد Kickback: در صورت گیر کردن تیغه، دستگاه به شدت پس می‌زند. این نشان می‌دهد که کلاچ لغزش نمی‌کند و تمام نیروی موتور را منتقل می‌کند (نشان‌دهنده سفتی بیش از حد یا قفل شدن کلاچ).
صدای غیرعادی: شنیدن صدای جیرجیر، سایش یا تق‌تق از داخل محفظه گیربکس.
ب) مراحل تعمیر و تنظیم کلاچ
بررسی سطح سایش:
جداسازی: محفظه گیربکس را باز کرده و به کلاچ (که معمولاً شامل صفحات یا پدهای اصطکاک) دسترسی پیدا کنید.
تست سایش: پدهای اصطکاک را برای سایش شدید یا شکستگی بررسی کنید. پدهای فرسوده باید تعویض شوند.
تنظیم تنش (Tension Adjustment):
در بسیاری از ابزارهای نیمه‌صنعتی، کلاچ توسط پیچ‌ها یا فنرهای قابل تنظیم نگه‌داشته می‌شود. اگر کلاچ بیش از حد زود لغزش می‌کند، ممکن است نیاز به سفت کردن فنرها باشد تا نیروی اصطکاک افزایش یابد.
نکته فنی: تنش کلاچ باید توسط سازنده تنظیم شود و نباید بیش از حد سفت شود، زیرا هدف ایمنی آن (لغزش در فشار بحرانی) از بین می‌رود.
بررسی روان‌کاری:
اطمینان حاصل کنید که محل اتصال کلاچ با گریس مناسب و تمیز روان‌کاری شده باشد. ورود گریس به سطح اصطکاک کلاچ‌های دیسکی می‌تواند باعث لغزش زودرس شود.
۳. نکات مهم تعمیر و نگهداری پیشگیرانه
ایمنی برق: قبل از شروع هرگونه تعمیرات الکترونیکی، دستگاه را کاملاً از برق جدا کنید.
ذغال‌های موتور: در موتورهای ذغالی، ذغال‌های فرسوده می‌توانند باعث کاهش توان موتور شوند و سیستم ترمز الکترونیکی را دچار مشکل کنند. همیشه مطمئن شوید که ذغال‌ها سالم و دارای طول کافی هستند.
سیم‌کشی: هرگونه لرزش، پارگی یا قطع‌شدگی در سیم‌کشی‌های متصل به مدار ترمز یا سنسورهای سرعت را بررسی و تعمیر کنید.
اطمینان از عملکرد صحیح و به موقع ترمز الکترونیکی و کلاچ ایمنی، کلید حفظ ایمنی کاربر و افزایش طول عمر موتور و گیربکس در ابزارهای برش پرقدرت است.
