در پمپ‌های صنعتی که موتور و پمپ توسط یک کوپلینگ به هم متصل می‌شوند، سلامت یاتاقان‌ها (بلبرینگ‌ها/رولبرینگ‌ها) و هم‌راستاسازی شفت‌ها برای کارکرد مطمئن و طولانی‌مدت سیستم ضروری است. خرابی در این بخش‌ها عامل اصلی لرزش، خرابی مکرر سیل مکانیکی و افزایش مصرف انرژی است.
۱. عیب‌یابی و بررسی یاتاقان‌ها (Bearing)
یاتاقان‌ها در پمپ (و موتور) وظیفه حفظ موقعیت شفت را بر عهده دارند. خرابی یاتاقان‌ها اغلب با نویز، لرزش و حرارت بالا مشخص می‌شود.
الف) علائم خرابی یاتاقان
افزایش دما: دمای محفظه یاتاقان بیش از 70 درجه (بسته به نوع گریس یا روغن) یا بسیار بالاتر از دمای محیط است.
نویز و لرزش: شنیدن صدای سایش، کوبیدن یا غرش از محفظه یاتاقان. لرزش در حالت شعاعی (Radially) یا محوری (Axially) افزایش می‌یابد.
نشت روغن/گریس: نشت روانکار از محفظه یاتاقان یا ورود آلودگی به دلیل خرابی آب‌بندها (Seal) یا اورینگ‌ها.
ب) بررسی و نگهداری
روانکاری: مطمئن شوید که روانکاری (گریس‌کاری یا روغن‌کاری) به اندازه و در زمان مناسب انجام شده است. روانکاری بیش از حد یا ناکافی، هر دو می‌توانند عمر یاتاقان را کاهش دهند.
بازرسی آب‌بندها: سلامت آب‌بندهای یاتاقان را بررسی کنید. آب‌بند خراب اجازه می‌دهد رطوبت، گرد و غبار یا آلودگی وارد محفظه شده و یاتاقان را از بین ببرد.
ج) تعویض یاتاقان
جداسازی: از فولر (Puller) مناسب استفاده کنید تا یاتاقان‌های قدیمی بدون آسیب به شفت خارج شوند.
گرمایش القایی: برای نصب یاتاقان‌های جدید، از گرمایش القایی یا آون استفاده کنید تا یاتاقان کمی منبسط شود و به آسانی روی شفت (با کمترین نیروی ضربه) بنشیند. هرگز با چکش مستقیم به یاتاقان ضربه نزنید.
۲. بررسی و نگهداری کوپلینگ‌ها (Couplings)
کوپلینگ وظیفه انتقال گشتاور از موتور به شفت پمپ را دارد و در عین حال، لقی‌های کوچک محوری، شعاعی و زاویه‌ای را جبران می‌کند.
الف) علائم خرابی کوپلینگ
پارگی یا سایش دیسک/المان: در کوپلینگ‌های الاستیک (مانند کوپلینگ‌های دیسکی یا پین و بوش)، پارگی یا خوردگی قطعات لاستیکی یا دیسکی نشان‌دهنده لرزش یا عدم هم‌راستایی شدید است.
گرم شدن کوپلینگ: دمای بالای کوپلینگ نشان‌دهنده اصطکاک بیش از حد ناشی از عدم هم‌راستایی است.
نویز کلیک یا کوبش: نشان‌دهنده لقی زیاد بین هاب‌های کوپلینگ و/یا شفت‌ها است.
ب) تعویض و بازسازی
استفاده از قطعات OEM: در تعویض قطعات الاستیک (Rubber Elements، Bushings یا Disc Packs) حتماً از قطعات پیشنهادی سازنده استفاده کنید.
نصب: هاب‌های کوپلینگ باید به درستی روی شفت نصب شوند (با استفاده از خار یا قفل‌کننده). هیچ لقی بین هاب و شفت نباید وجود داشته باشد.
۳. هم‌راستاسازی شفت‌ها (Shaft Alignment)
عدم هم‌راستایی شفت‌های پمپ و موتور، علت اصلی سایش زودرس یاتاقان‌ها و خرابی مکرر آب‌بندهای مکانیکی است.
الف) انواع عدم هم‌راستایی
عدم هم‌راستایی زاویه‌ای (Angular Misalignment): محور شفت‌ها در نقطه کوپلینگ زاویه دارند (مانند حرف V یا A).
عدم هم‌راستایی موازی/شعاعی (Parallel Misalignment): محورهای شفت‌ها موازی هستند اما در یک خط قرار ندارند.
ترکیبی (Combined): ترکیبی از هر دو حالت فوق.
ب) روش‌های هم‌راستاسازی (کالیبراسیون)
روش گوه و خط‌کش (Straight Edge & Feeler Gauge):
کاربرد: روش سنتی و سریع برای بررسی اولیه و درشت (Rough Alignment).
روش: یک خط‌کش صاف را روی دو هاب کوپلینگ قرار داده و مطمئن شوید که هر دو هاب را لمس می‌کند (جهت موازی). از فیلر گیج برای اندازه‌گیری فاصله بین سطوح خارجی هاب‌ها (جهت زاویه‌ای) استفاده می‌شود. این روش برای دقت بالا مناسب نیست.
روش ساعت اندازه‌گیری (Dial Indicator):
کاربرد: روش دقیق‌تر مکانیکی.
روش: ساعت‌های اندازه‌گیری به یکی از هاب‌ها متصل شده و صفحه اندازه‌گیری به هاب مقابل مماس می‌شود. با چرخاندن هر دو شفت، اختلاف قرائت در چهار نقطه (\{0}, \{90}, \{180}, \{270} درجه) ثبت می‌شود.
روش لیزری (Laser Alignment):
کاربرد: دقیق‌ترین و استانداردترین روش صنعتی.
روش: فرستنده و گیرنده لیزری به شفت‌ها متصل می‌شوند. سیستم، داده‌های هم‌راستایی (زاویه‌ای و موازی) را به صورت زنده نمایش داده و میزان ضخامت واشرهای تنظیم (Shims) مورد نیاز زیر پای موتور را محاسبه می‌کند.
ج) اصلاح و تنظیم نهایی
تنظیم پای موتور: هم‌راستایی با قرار دادن یا برداشتن واشرهای تنظیم فلزی (Shims) زیر پای موتور برای تنظیم ارتفاع، و یا جابجایی جانبی موتور برای تنظیم موقعیت افقی، انجام می‌شود.
بازرسی نهایی: پس از تنظیم، پیچ‌های پای موتور با گشتاور صحیح سفت می‌شوند و هم‌راستایی مجدداً با ابزار اندازه‌گیری چک می‌شود تا از دقت نهایی مطمئن شد.
