موتورهای الکتریکی مورد استفاده در کولرهای آبی، معمولاً از نوع آسنکرون تک فاز القایی هستند. دو نوع اصلی این موتورها که در بازار ایران رایج‌اند، از نظر ساختار سیم‌پیچ و روش راه‌اندازی با یکدیگر تفاوت دارند و برای ظرفیت‌های مختلف کولر طراحی شده‌اند.
۱. موتورهای تک فاز دو سرعته (رایج‌ترین نوع)
این موتورها از نوع خازن دائم کار (PSC - Permanent Split Capacito) با سیم‌پیچ مجزای سرعت هستند.
الف) ساختار و نحوه عملکرد
سیم‌پیچ‌ها: این موتور دارای سه سیم‌پیچ اصلی است:
سیم‌پیچ دور کند (کمکی/راه‌انداز): دارای تعداد دور بیشتر و مقاومت الکتریکی بالاتری است.
سیم‌پیچ دور تند (اصلی/کار): دارای تعداد دور کمتر و مقاومت کمتری است.
سیم‌پیچ خازن (مشترک): خازن دائم کار به صورت سری به یکی از سیم‌پیچ‌ها (معمولاً دور کند یا یک سیم‌پیچ مشترک) متصل است تا گشتاور راه‌اندازی و ضریب توان را بهبود بخشد.
تغییر سرعت: با تغییر اتصال برق بین سیم‌پیچ‌های دور تند و دور کند، سرعت موتور تغییر می‌کند. در واقع، دو سیم‌پیچ کار جداگانه برای دو سرعت تعبیه شده است.
راندمان: راندمان این موتورها نسبتاً بالاست و در برابر نوسانات برق مقاومت خوبی دارند.
ب) مشخصات فنی و کاربرد
| توان (اسب بخار - HP) | توان (وات - W) | قطر کولر (سانتی‌متر) | کاربرد رایج (ظرفیت کولر آبی) |
| 1.3 اسب | 250 W | 50 | کولرهای کوچک و متوسط (کولرهای 3500 تا 4500 ) |
| 1.2 اسب | 370 W | 60 | کولرهای متوسط و بزرگ (کولرهای 5500 تا 7000 ) |
| 3.4 اسب | 550 W | 70 | کولرهای بسیار بزرگ و صنعتی (کولرهای 7000 به بالا) |
۲. موتورهای با خازن راه‌انداز (مدل‌های قدیمی‌تر و یا ارزان‌تر)
این موتورها کمتر در کولرهای جدید رایج‌اند، اما هنوز در بازار وجود دارند.
الف) ساختار و نحوه عملکرد
سیم‌پیچ‌ها: این موتورها فقط شامل سیم‌پیچ اصلی و سیم‌پیچ راه‌انداز هستند.
خازن: از یک خازن راه‌انداز با ظرفیت بالا استفاده می‌شود که فقط برای چند ثانیه (برای ایجاد گشتاور اولیه) در مدار می‌ماند و سپس توسط یک سوئیچ گریز از مرکز (Centrifugal Switch) یا رله حرارتی از مدار خارج می‌شود.
تغییر سرعت: تغییر سرعت در این نوع موتور معمولاً با تغییر در آرایش قطب‌های سیم‌پیچ اصلی یا استفاده از مقاومت/ترانسفورماتور انجام می‌شد که پیچیده‌تر است. بسیاری از این مدل‌ها تک سرعته بودند.
تفاوت فنی: در صورت خرابی سوئیچ گریز از مرکز، موتور یا استارت نمی‌زند یا سیم‌پیچ راه‌انداز آن به دلیل ماندن در مدار، می‌سوزد.
۳. موتورهای BLDC یا EC (مدل‌های هوشمند و کم مصرف)
اگرچه هنوز در بازار انبوه رایج نیستند، اما نسل جدید موتورهای کولر، موتورهای بدون جاروبک (Brushless DC یا EC - Electronically Commutated) هستند.
الف) تفاوت‌های ساختاری و مزایا
ساختار: این موتورها از آهن‌رباهای دائمی در روتور استفاده می‌کنند و توسط یک درایو الکترونیکی (برد PCB) کنترل می‌شوند.
سرعت: سرعت آن‌ها کاملاً متغیر (چند سرعته) و قابل تنظیم توسط کاربر یا سنسورهای هوشمند است.
قدرت: در مقایسه با موتورهای آسنکرون، BLDC راندمان بسیار بالاتری دارند (کاهش مصرف برق) و صدای کمتری تولید می‌کنند.
کاربرد: برای کولرهای هوشمند و دارای برچسب انرژی بالا استفاده می‌شوند. توان آن‌ها معمولاً بر اساس ولتاژ DC (مثلاً 48V یا 72V) سنجیده می‌شود.
۴. جمع‌بندی کاربرد و نکات فنی
| موضوع | موتورهای دو سرعته PSC | موتورهای BLDC/EC (جدید) |
| راندمان انرژی | متوسط 60 تا 70 درصد | بالا (80 تا 90 درصد) |
| نحوه تغییر سرعت | دو سرعت ثابت (تغییر اتصال سیم‌پیچ) | چند سرعت متغیر (کنترل الکترونیکی) |
| پیچیدگی ساختار | ساده و مقاوم | پیچیده (نیاز به برد الکترونیکی) |
| کاربرد استاندارد | 90% بازار کولرهای موجود | کولرهای هوشمند و فوق کم‌مصرف |
انتخاب توان بر اساس ظرفیت کولر:
همیشه باید از موتوری با توان دقیقاً مطابق با ظرفیت و قطر فن (پروانه) کولر استفاده شود. نصب موتور قوی‌تر از حد نیاز (Overpowering) باعث افزایش فشار روی پروانه و لرزش سیستم می‌شود، در حالی که موتور ضعیف‌تر (Underpowering) باعث کاهش دبی هوا و گرم شدن سیم‌پیچ‌ها خواهد شد.
ظرفیت کولر (که با فوت مکعب بر دقیقه - CFM اندازه‌گیری می‌شود) مستقیماً با ابعاد فن و در نتیجه با توان موتور مرتبط است. مثلاً برای یک کولر 7000 CFM، موتور 1/2 یا 3/4 اسب بخار HP استفاده می‌شود.
