همه چیز در مورد ساعت مچی : ساختار، شیشه، بند و برندهای محبوب

ساعت مچی تنها ابزاری برای نمایش زمان نیست، بلکه پیچیده‌ترین ماشینی است که انسان به طور روزمره با خود حمل می‌کند.

• فاز ۱: قلب تپنده (تفاوت موتورهای کوارتز، مکانیکی و اتوماتیک).
• فاز ۲: کالبدشکافی موتور مکانیکی (چرخ‌دنده‌ها، فنر و رقاصک).
• فاز ۳: بدنه و شیشه (استیل، تیتانیوم، یاقوت و مقاومت در برابر آب).
• فاز ۴: پیچیدگی‌ها یا Complications (کرونوگراف، تقویم دائمی و توربیون).
• فاز ۵: بندها و استایل‌شناسی (فلزی، چرمی، ناتو و قوانین ست کردن).
• فاز ۶: نگهداری، کالیبراسیون و اصطلاحات کلیدی (سرویس دوره‌ای و لومینوس).

فاز ۱: قلب تپنده (انواع موتور یا Movement)

اولین چیزی که ارزش یک ساعت را تعیین می‌کند، "موتور" آن است. موتور ساعت مشخص می‌کند که عقربه‌ها چگونه حرکت می‌کنند و انرژی از کجا تأمین می‌شود.

۱. موتور کوارتز (Quartz) - دقت اقتصادی

در سال ۱۹۶۹، سیکو با معرفی اولین ساعت کوارتز، لرزه بر اندام صنعت ساعت‌سازی سوئیس انداخت.

• عملکرد: یک باتری کوچک، الکتریسیته را به یک قطعه کریستال کوارتز می‌فرستد. این کریستال با فرکانس دقیق ۳۲,۷۶۸ بار در ثانیه ارتعاش می‌کند.
• ویژگی: عقربه ثانیه‌شمار به صورت "تیک‌تیک" (پله‌پله) حرکت می‌کند.
• دقت: بسیار بالا (خطای تنها چند ثانیه در ماه).

۲. موتور مکانیکی دستی (Manual Wind) - اصالت کلاسیک

این موتورها هیچ باتری یا قطعه الکترونیکی ندارند و کاملاً با قطعات فلزی کار می‌کنند.

• عملکرد: شما باید هر روز با چرخاندن دسته کوک (Crown)، فنر اصلی داخل ساعت را فشرده کنید. انرژی در این فنر ذخیره شده و به آرامی آزاد می‌شود.
• ویژگی: عقربه ثانیه‌شمار به صورت "روان" (Sweeping) حرکت می‌کند.

۳. موتور اتوماتیک (Automatic) - مهندسی بی‌پایان

این محبوب‌ترین نوع موتور در میان کلکسیونرهاست. در واقع یک موتور مکانیکی است که خودش را شارژ می‌کند.

• کالبدشکافی: یک وزنه نیم‌دایره‌ای به نام روتور (Rotor) در پشت موتور قرار دارد که با حرکت دست شما می‌چرخد و فنر ساعت را کوک می‌کند.
• نکته: اگر ساعت اتوماتیک را چند روز از دست باز کنید، متوقف می‌شود مگر اینکه آن را در دستگاه "ساعت‌کوک‌کن" (Watch Winder) قرار دهید.

جدول مقایسه‌ای فاز ۱

نکته حرفه‌ای:

چرا ساعت‌های اتوماتیک گران‌تر هستند در حالی که دقت کمتری نسبت به کوارتز دارند؟ پاسخ در "ارزش هنری" است. یک ساعت اتوماتیک شامل صدها قطعه مینیاتوری است که بدون هیچ برقی و فقط با قوانین فیزیک کار می‌کنند؛ این یعنی شما یک "اثر مهندسی زنده" روی مچ دست خود دارید.

فاز ۲: کالبدشکافی موتور مکانیکی (نظم در دل تیک‌تاک)

یک موتور مکانیکی از پنج بخش اصلی تشکیل شده است که مثل یک زنجیره به هم متصل هستند. اگر یکی از این بخش‌ها حذف شود، زمان می‌ایستد.

۱. مخزن انرژی: فنر اصلی (Mainspring)

همه چیز از اینجا شروع می‌شود. وقتی ساعت را کوک می‌کنید (دستی یا با حرکت روتور)، یک فنر تخت و بلند داخل یک جعبه به نام بشکه (Barrel) فشرده می‌شود.

• وظیفه: ذخیره انرژی پتانسیل. این فنر تمایل دارد باز شود و همین نیروی بازگشتی است که چرخ‌دنده‌ها را به حرکت در می‌آورد.

۲. انتقال قدرت: قطار چرخ‌دنده (Gear Train)

نیروی فنر اصلی بسیار زیاد است و اگر کنترل نشود، در عرض چند ثانیه تمام انرژی‌اش را آزاد می‌کند.

• وظیفه: انتقال نیرو از بشکه به بخش‌های بعدی و همزمان کاهش قدرت و افزایش سرعت دوران. هر چرخ‌دنده در این قطار مسئول یکی از عقربه‌هاست (ساعت، دقیقه و ثانیه).

۳. مغز متفکر: فرار یا گریز (Escapement)

این جالب‌ترین بخش ساعت است. قطعه‌ای به نام شاخک (Pallet Fork) که مدام با یک چرخ‌دنده مخصوص درگیر و آزاد می‌شود.

• وظیفه: این بخش است که جریان انرژی را به قطعات کوچک و مساوی تقسیم می‌کند. صدای "تیک‌تیک" که می‌شنوید، صدای برخورد شاخک با دندانه‌های چرخ‌دنده است.

۴. قلب تپنده: چرخ لنگر یا رقاصک (Balance Wheel)

این قطعه دقیقاً مثل پاندول در ساعت‌های دیواری قدیمی عمل می‌کند.

• کالبدشکافی: یک چرخ کوچک که با سرعت زیاد به عقب و جلو نوسان می‌کند. یک فنر بسیار نازک به نام موی فنر (Hairspring) به آن متصل است که ضرب‌آهنگ نوسان را کنترل می‌کند.
• دقت: هرچه فرکانس نوسان این چرخ بالاتر باشد (مثلاً ۲۸,۸۰۰ ضربه در ساعت)، حرکت عقربه ثانیه‌شمار روان‌تر و دقت ساعت بیشتر است.

۵. نمایشگر: صفحه و عقربه‌ها

در نهایت، نیروی تنظیم شده به عقربه‌ها منتقل می‌شود تا ما بتوانیم زمان را بخوانیم.

سنگ‌های قیمتی در موتور (Jewels) چیست؟

اگر پشت ساعت‌های مکانیکی را دیده باشید، کلماتی مثل "21 Jewels" یا "17 Jewels" را مشاهده می‌کنید. این‌ها یاقوت‌های مصنوعی (اصطلاحاً بلبرینگ‌های سرامیکی) هستند.

• چرا؟ فلز روی فلز باعث اصطکاک و خوردگی می‌شود. ساعت‌سازان در محل اتصال محور چرخ‌دنده‌ها از این سنگ‌های سخت استفاده می‌کنند تا اصطکاک به صفر برسد و ساعت دهه‌ها بدون ساییدگی کار کند.

جدول اجزای موتور مکانیکی

نکته کلیدی: ذخیره قدرت (Power Reserve)

هر ساعت مکانیکی یک مدت زمان مشخص دارد که بعد از کوک کامل، بدون حرکت می‌تواند کار کند. در اکثر ساعت‌های معمولی این زمان حدود ۴۰ تا ۴۲ ساعت است. ساعت‌های گران‌قیمت‌تر ممکن است تا ۳ یا حتی ۱۰ روز ذخیره قدرت داشته باشند.

فاز ۳: بدنه، متریال و زره (The Case & Crystal)

بدنه ساعت باید از موتور ظریف داخلی در برابر ضربه، گرد و غبار، رطوبت و فشار آب محافظت کند.

۱. متریال بدنه (از فولاد تا تیتانیوم)

الف) استیل ضدزنگ (316L Stainless Steel)

استانداردترین و محبوب‌ترین آلیاژ در ساعت‌سازی است.

• ویژگی: بسیار مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی (حتی در آب دریا). قابلیت پولیش‌کاری مجدد دارد.
• نکته: برند رولکس از آلیاژ اختصاصی 904L استفاده می‌کند که کمی درخشان‌تر و در برابر اسیدها مقاوم‌تر است.

ب) تیتانیوم (Titanium)

• ویژگی: حدود ۴۰٪ سبک‌تر از استیل است اما استحکام بیشتری دارد. همچنین کاملاً ضد حساسیت (Hypoallergenic) است.
• ظاهر: رنگی تیره‌تر و مات‌تر از استیل دارد و گرما را بهتر منتقل می‌کند (روی مچ دست سرد نمی‌شود).

ج) سرامیک (Ceramic)

• ویژگی: تقریباً ضد خش است. فقط الماس می‌تواند روی آن خط بیندازد.
• نکته: برخلاف فلز، سرامیک در برابر ضربه بسیار شدید ممکن است "خرد" شود (ترد است).

۲. محافظ صفحه: انواع شیشه (Crystals)

شفافیت و مقاومت ساعت شما به این لایه بستگی دارد:

1. طلق یا پلکسی‌گلاس (Hesalite/Acrylic): در ساعت‌های قدیمی و برخی مدل‌های خاص (مثل امگا اسپیدمستر) استفاده می‌شود. به راحتی خط می‌افتد اما نمی‌شکند و به راحتی پولیش می‌شود.
2. شیشه معدنی (Mineral Glass): رایج در ساعت‌های ارزان و میان‌رده. مقاومت متوسطی در برابر خط و خش دارد.
3. یاقوت کبود (Sapphire Crystal): پادشاه شیشه‌ها. این یک شیشه معمولی نیست، بلکه یاقوت مصنوعی است.
   • ویژگی: از نظر سختی بعد از الماس قرار دارد. با چاقو یا کلید خط نمی‌افتد.
   • تشخیص: اگر یک قطره آب روی شیشه یاقوت بریزید، آب پخش نمی‌شود و مثل یک گوی منسجم باقی می‌ماند.

۳. مقاومت در برابر آب (Water Resistance)

بسیاری از مردم اعداد روی ساعت را اشتباه تفسیر می‌کنند. عدد "30M" به این معنا نیست که می‌توانید ۳۰ متر زیر آب بروید!

• 30M / 3 ATM: فقط در حد پاشش آب هنگام شستن دست (نزدیک استخر نشوید!).
• 50M / 5 ATM: مناسب برای استحمام یا شنای بسیار سطحی.
• 100M / 10 ATM: مناسب برای شنا و غواصی کم‌عمق (اسنورکلینگ).
• 200M به بالا: ساعت‌های غواصی حرفه‌ای (Diver's Watches).

۴. زه یا بزل (Bezel) چیست؟

حلقه دور شیشه ساعت است که در برخی مدل‌ها می‌چرخد.

• بزل غواصی: فقط رو به عقب می‌چرخد تا غواص زمان باقیمانده کپسول اکسیژن را اندازه بگیرد و اشتباهاً آن را زیاد نکند.
• تاکی‌متر (Tachymeter): در ساعت‌های کرونوگراف برای اندازه‌گیری "سرعت" بر اساس زمان طی شده در یک مسافت مشخص استفاده می‌شود.

جدول راهنمای متریال فاز ۳

نکته حرفه‌ای: دسته کوک پیچی

اگر ساعت شما تا ۱۰۰ متر ضد آب است، حتماً چک کنید که آیا دسته کوک (Crown) آن پیچی است یا خیر. در ساعت‌های حرفه‌ای، دسته کوک مثل درب بطری قفل می‌شود تا نفوذ آب غیرممکن شود. همیشه قبل از تماس با آب، از بسته بودن آن مطمئن شوید.

فاز ۴: پیچیدگی‌ها (Complications)

هرچه تعداد این پیچیدگی‌ها در یک ساعت مکانیکی بیشتر باشد، تعداد قطعات موتور افزایش یافته و مهندسی آن دشوارتر و البته گران‌تر می‌شود.

۱. کرونوگراف (Chronograph) - زمان‌سنج

بسیاری از مردم کرونوگراف را با "کرونومتر" اشتباه می‌گیرند. کرونوگراف ساعتی است که قابلیت توقف و اندازه‌گیری فواصل زمانی را دارد (تایمر).

• دکمه‌ها: معمولاً دو دکمه در کنار دسته کوک دارد؛ دکمه بالایی برای شروع/توقف و دکمه پایینی برای صفر کردن (Reset).
• کاربرد: در مسابقات اتومبیل‌رانی یا هوانوردی برای محاسبه زمان طی شده.

۲. تقویم‌ها (Calendar Complications)

تقویم‌ها انواع مختلفی دارند که سطح مهندسی آن‌ها بسیار متفاوت است:

• تاریخ ساده (Date): فقط روز ماه را نشان می‌دهد و در ماه‌های ۳۰ روزه باید دستی تنظیم شود.
• تقویم سالانه (Annual Calendar): تفاوت ماه‌های ۳۰ و ۳۱ روزه را می‌فهمد و فقط یک بار در سال (انتهای فوریه) نیاز به تنظیم دارد.
• تقویم دائمی (Perpetual Calendar): شاهکار مهندسی! این ساعت تا سال ۲۱۰۰ میلادی تمام سال‌های کبیسه و تفاوت تمام ماه‌ها را می‌داند و نیاز به هیچ تنظیمی ندارد.

۳. نمایشگر وضعیت ماه (Moon Phase)

یکی از زیباترین پیچیدگی‌های ظاهری است که نشان می‌دهد ماه در حال حاضر در چه وضعیتی است (هلال، بدر و ...).

• ریشه تاریخی: در قدیم برای دریانوردان و کسانی که با جزر و مد سر و کار داشتند حیاتی بود، اما امروز بیشتر جنبه هنری و لوکس دارد.

۴. ساعت جهانی (World Time / GMT)

• GMT: یک عقربه اضافه دارد که زمان منطقه دوم (مثلاً به وقت گرینویچ یا شهر دیگر) را نشان می‌دهد.
• World Timer: روی دور صفحه نام ۲۴ شهر مهم دنیا نوشته شده و می‌توانید در لحظه، ساعت تمام دنیا را ببینید.

۵. توربیون (Tourbillon) - قله هنر ساعت‌سازی

توربیون در واقع یک پیچیدگی برای نمایش زمان نیست، بلکه مکانیزمی برای افزایش دقت است.

• فلسفه: جاذبه زمین روی دقت نوسان رقاصک (Balance Wheel) تأثیر منفی می‌گذارد. در سال ۱۷۹۵، ابراهام برگه قفسی ساخت که تمام اجزای ضربان‌ساز ساعت داخل آن مدام می‌چرخند تا اثر جاذبه خنثی شود.
• ارزش: ساخت توربیون به قدری سخت است که معمولاً فقط در ساعت‌های بسیار گران‌قیمت (بالای ۵۰ هزار دلار) دیده می‌شود.

جدول دسته‌بندی پیچیدگی‌ها

نکته حرفه‌ای: تفاوت Chronograph و Chronometer

• Chronograph: نوعی ساعت است که قابلیت تایمر دارد (ویژگی فیزیکی).
• Chronometer: یک گواهینامه دقت است (مثل استاندارد COSC سوئیس). یعنی این ساعت در شرایط مختلف دما و فشار تست شده و خطای آن کمتر از ۴ ثانیه در روز است. پس یک ساعت می‌تواند کرونوگراف باشد اما کرونومتر نباشد (یا بالعکس).

فاز ۵: بندها و استایل‌شناسی (The Aesthetics)

یک ساعت می‌تواند با تعویض بند، از یک اکسسوری رسمی برای کت‌وشلوار به یک ابزار اسپرت برای کوهنوردی تبدیل شود.

۱. دست‌بند فلزی (Bracelet)

معمولاً از جنس استیل، تیتانیوم یا طلا ساخته می‌شود.

• ویژگی: بسیار بادوام، مقاوم در برابر آب و عرق. برای استفاده روزمره و محیط‌های کاری عالی است.
• انواع معروف: * Oyster: کلاسیک و جان‌سخت با سه تکه پهن.
  • Jubilee: ظریف و لوکس با پنج تکه ریز که نور را بیشتر بازتاب می‌دهد.
  • Mesh (حصیری): بسیار منعطف و راحت، با ظاهری کلاسیک و قدیمی (Retro).

۲. بندهای چرمی (Leather Straps)

• ویژگی: اوج رسمیت و شیک‌پوشی. بسیار سبک و راحت است.
• انواع: چرم گوساله (رایج‌ترین)، چرم تمساح (لوکس‌ترین) و چرم جیر (اسپرت و غیررسمی).
• قانون ست کردن: رنگ چرم بند ساعت باید با رنگ کمربند و کفش شما هماهنگ باشد.

۳. بند ناتو (NATO Strap)

این بندها ریشه نظامی دارند و از نایلون بسیار مقاوم ساخته می‌شوند.

• کالبدشکافی: بند از زیر ساعت رد می‌شود. اگر یکی از پین‌های ساعت بشکند، ساعت از دست نمی‌افتد و به بند متصل می‌ماند.
• استایل: کاملاً غیررسمی (Casual). برای تعطیلات، طبیعت‌گردی و استایل‌های خیابانی فوق‌العاده است.

۴. بند لاستیکی (Rubber/Silicone)

• ویژگی: بهترین گزینه برای ساعت‌های غواصی و فعالیت‌های ورزشی شدید. کاملاً ضد آب است و عرق بدن آن را خراب نمی‌کند.

۲. قوانین ست کردن ساعت با لباس (Etiquette)

ساعت‌شناسی فقط شناخت قطعات نیست، بلکه دانستن زمان و مکان استفاده از آن‌هاست:

1. ساعت رسمی (Dress Watch): باید ساده (بدون پیچیدگی زیاد)، نازک (تا زیر سرآستین پیراهن برود) و با بند چرمی تیره باشد.
2. ساعت غواصی (Diver): با اینکه اسپرت است، اما به لطف "جیمز باند"، امروزه پوشیدن ساعت غواصی استیل با کت‌وشلوار نیمه‌رسمی هم پذیرفته شده است.
3. اندازه ساعت: لبه‌های ساعت (Lugs) نباید از عرض مچ دست شما بیرون بزند. برای مچ‌های ظریف، ساعت‌های ۳۶ تا ۴۰ میلی‌متری و برای مچ‌های درشت، ۴۲ تا ۴۶ میلی‌متری مناسب است.

جدول راهنمای انتخاب بند

نکته حرفه‌ای: سیستم تعویض سریع (Quick Release)

امروزه بسیاری از برندها از پین‌های "تعویض سریع" استفاده می‌کنند که به شما اجازه می‌دهد بدون نیاز به ابزار و در عرض چند ثانیه، بند ساعت را عوض کنید. این یعنی با داشتن یک ساعت و چند بند مختلف، انگار چندین ساعت متفاوت دارید.

فاز ۶: نگهداری، سرویس و واژگان تخصصی

یک ساعت مکانیکی برخلاف گوشی‌های هوشمند، برای قرن‌ها کار طراحی شده است، اما به شرطی که اصول نگهداری آن را بدانید.

۱. سرویس دوره‌ای (Overhaul)

موتور ساعت مکانیکی پر از روغن‌های میکروسکوپی است که اصطکاک را کاهش می‌دهند.

• زمان سرویس: معمولاً هر ۵ تا ۷ سال یک بار.
• در سرویس چه اتفاقی می‌افتد؟ موتور کاملاً از هم باز می‌شود، قطعات با محلول‌های خاص شسته می‌شوند، روغن‌های جدید (گاهی تا ۵ نوع روغن مختلف) تزریق شده و واشرهای ضدآب تعویض می‌گردند.

۲. دشمنان قسم‌خورده ساعت

الف) میدان مغناطیسی (Magnetism)

آهنرباها (موجود در بلندگو، لپ‌تاپ یا کیف‌های مگنتی) دشمن شماره یک ساعت مکانیکی هستند.

• تأثیر: مغناطیس باعث چسبیدن حلقه‌های "موی‌فنر" به هم می‌شود.
• نشانه: اگر ساعت شما ناگهان بسیار جلو می‌افتد (مثلاً چند دقیقه در روز)، احتمالاً مغناطیسی شده است. با یک دستگاه ارزان‌قیمت به نام Demagnetizer به راحتی قابل حل است.

ب) شوک و ضربه

لرزش‌های شدید (مثل استفاده از دریل هیلتی یا موتور‌سواری آفرود) می‌تواند به محورهای ظریف چرخ‌دنده‌ها آسیب بزند، مگر اینکه ساعت شما دارای سیستم Incabloc (ضربه گیر) باشد.

ج) دمای شدید

قرار دادن ساعت پشت شیشه ماشین زیر آفتاب داغ، روغن‌های داخلی را خشک کرده و واشرها را از بین می‌برد.

۳. اصطلاحات حرفه‌ای که باید بدانید

• لوم (Lume): ماده شبرنگ روی عقربه‌ها و ایندکس‌ها که در شب می‌درخشد (امروزه بیشتر از Super-LumiNova استفاده می‌شود).
• هک کردن (Hacking): قابلیتی که با کشیدن دسته کوک، عقربه ثانیه‌شمار کاملاً می‌ایستد تا بتوانید ساعت را دقیقاً با ساعت مرجع ست کنید.
• ضربان (Beat Rate): تعداد نوسانات در ثانیه. هرچه بالاتر باشد (مثلاً 4Hz یا 28,800 bph)، حرکت عقربه ثانیه نرم‌تر است.
• بک‌کیس (Caseback): پشت بدنه ساعت؛ که می‌تواند فلزی ساده باشد یا نمایشی (Exhibition) که موتور از پشت شیشه دیده می‌شود.

۴. چک‌لیست نگهداری روزانه

جدول خلاصه "ارزش خرید" ساعت