مواد شوینده و پاککنندهها بر اساس مقیاس pH (پتانسیل هیدروژن) که میزان اسیدیته یا قلیایی بودن محلول را نشان میدهد، دستهبندی میشوند. درک این دستهبندی برای انتخاب صحیح پاککننده برای کاربردهای خاص (خانگی و صنعتی) و تضمین ایمنی ضروری است.
۱. مبانی شیمیایی (pH و عملکرد)
مقیاس pH از 0 تا 14 متغیر است:
pH | نوع محلول | عملکرد اصلی |
0 تا 6.9 | اسیدی (Acids) | انحلال مواد معدنی، زنگ و رسوبات کلسیمی. |
7 | خنثی (Neutral) | پاککنندگی ملایم و حذف چربیهای سطحی. |
7.1 تا 14 | بازی/قلیایی (Alkaline/Bases) | شکستن و صابونی کردن چربیها و پروتئینها. |
۲. پاککنندههای اسیدی (Acidic Cleaners)
پاککنندههای اسیدی حاوی اسیدهایی مانند فسفریک، سیتریک، استیک یا هیدروکلریک هستند. این مواد در انحلال رسوبات سخت، بسیار مؤثرند.
الف) عملکرد
اسیدها با مواد معدنی مانند کربنات کلسیم (رسوبات آب سخت)، اکسید آهن (زنگ زدگی) و اوره واکنش میدهند و آنها را به ترکیبات محلول در آب تبدیل میکنند.
ب) کاربردها
کاربرد خانگی | کاربرد صنعتی |
رسوبزدای سرویس بهداشتی: حذف جرم و رسوب کلسیم و منیزیم از شیرآلات و سطوح کاشی. | صنایع غذایی: حذف رسوبات شیر، آب سخت و زنگزدگی از تجهیزات فلزی. |
شویندههای تخصصی کف: تمیزکاری و براق کردن کفهای بتنی یا سنگی. | صنعت ساختمان: تمیزکاری نهایی نماهای آجری و سنگی پس از ساخت (حذف ملات). |
ضدزنگها: حذف لایههای زنگزدگی از ابزارهای فلزی. | بویلرها و مبدلهای حرارتی: رسوبزدایی از داخل سیستمهای گرمایشی و سرمایشی. |
ج) نکات ایمنی
- خطرناک: اسیدهای قوی خطرناک هستند و باید با تهویه مناسب استفاده شوند.
- واکنش شیمیایی: هرگز اسیدها را با مواد حاوی سفیدکننده (کلر) مخلوط نکنید، زیرا گاز سمی کلرامین یا گاز کلر تولید میشود.
- آسیب به سطح: میتوانند به سطوح حساس مانند سنگهای مرمر، گرانیت و فلزات نرم آسیب بزنند.
۳. پاککنندههای بازی یا قلیایی (Alkaline/Basic Cleaners)
پاککنندههای بازی حاوی مواد قلیایی قوی مانند هیدروکسید سدیم (سود سوزآور)، هیدروکسید پتاسیم یا آمونیاک هستند.
الف) عملکرد
مهمترین عملکرد مواد بازی، صابونی کردن (Saponification) است. بازها با چربیها و روغنها واکنش داده و آنها را به صابونهای محلول در آب تبدیل میکنند. همچنین پروتئینها و آلودگیهای آلی سخت را تجزیه میکنند.
ب) کاربردها
کاربرد خانگی | کاربرد صنعتی |
چربیزداهای آشپزخانه: حذف چربیهای سوخته و سخت از اجاق گاز، فیلتر هود و فر. | صنایع نفت و گاز: شستشوی تجهیزات و قطعات حاوی گریس و روغن موتور. |
لوله بازکنها: تجزیه گرفتگیهای آلی (مو، چربی و صابون) در لولهها (معمولاً حاوی سود سوزآور). | فرآوری گوشت و مرغ: تمیزکاری و ضدعفونی سطوح آلوده به پروتئین و چربیهای حیوانی. |
آمونیاک: شستشوی شیشه و سطوح براق (در غلظت پایین). | نساجی: حذف آلودگیهای روغنی از الیاف و پارچهها. |
ج) نکات ایمنی
- خورندگی: بازهای قوی به اندازه اسیدها خورنده هستند و میتوانند به پوست و چشم آسیب جدی وارد کنند. باید با دستکش و عینک محافظ استفاده شوند.
- سطوح حساس: بازها میتوانند به رنگها، سطوح آلومینیومی و برخی پلاستیکها آسیب بزنند.
۴. پاککنندههای خنثی (Neutral Cleaners)
شویندههای خنثی دارای pH نزدیک به 7 هستند و حاوی مواد فعال سطحی (سورفکتانتها) میباشند.
الف) عملکرد
خنثیها بدون واکنش شیمیایی با آلودگی، از طریق کاهش کشش سطحی آب، نفوذ به لایههای چربی و امولسیون کردن (بافت امولسیون) آلودگیها را از سطح جدا میکنند.
ب) کاربردها
کاربرد خانگی | کاربرد صنعتی |
مایع ظرفشویی: حذف چربیهای روزمره (رایجترین مثال). | شستشوی عمومی کف: مناسب برای سطوح حساس مانند کفپوشهای چوبی یا اپوکسی. |
شامپوها و مایع دستشویی: ایمن برای استفاده روی پوست. | صنایع دارویی و آزمایشگاهی: تمیزکاری تجهیزات حساس که نباید توسط مواد اسیدی یا بازی آسیب ببینند. |
پاککنندههای کف عمومی: مناسب برای تمیزکاری روزانه که نیازی به قدرت تخریب شیمیایی ندارند. | شستشوی ماشینآلات: تمیزکاری ماشینآلات بدون آسیب به رنگ، پلاستیک یا قطعات لاستیکی. |
ج) نکات ایمنی
- ایمنترین گزینه: این شویندهها ایمنترین گزینه برای پوست و سطوح هستند و در تمیزکاری روزمره ترجیح داده میشوند.
- ضعف: توانایی کمی در حذف رسوبات سخت معدنی یا چربیهای شدیداً سوخته دارند.
۵. انتخاب صحیح پاککننده
انتخاب پاککننده مناسب باید بر اساس نوع آلودگی و نوع سطحی که قرار است تمیز شود، انجام گیرد:
- آلودگی معدنی (زنگ، رسوب، آهک): پاککننده اسیدی
- آلودگی آلی (چربی سوخته، پروتئین): پاککننده بازی
- آلودگی روزمره و سطوح حساس: پاککننده خنثی
همیشه قبل از استفاده، شوینده را در یک قسمت کوچک و پنهان از سطح مورد نظر تست کنید.
