مقابله با آلودگی هوا نیازمند رویکردی چندوجهی در سطوح کلان (حاکمیتی) و خرد (فردی) است. این راهکارها را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد: ریشه‌ای (دائمی)، کاهش اثرات (در شرایط اضطرار) و راهکارهای فردی (اقتصادی).
۱. راهکارهای ریشه‌ای و کلان (مدیریت منابع انتشار)
این راهکارها نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین، برنامه‌ریزی بلندمدت و اراده حاکمیتی هستند و هدف اصلی آن‌ها کاهش انتشار آلاینده‌ها در مبدأ است.
الف) مقابله با مازوت‌سوزی (منابع ثابت)
- تضمین تأمین گاز طبیعی: اجرای طرح‌های تشویقی و تعرفه‌ای برای مدیریت مصرف گاز خانگی در فصول سرد و اطمینان از اختصاص گاز به نیروگاه‌ها.
- نوسازی و بهینه‌سازی نیروگاه‌ها: جایگزینی نیروگاه‌های قدیمی با سیکل ترکیبی و پربازده که مصرف سوخت کمتری دارند.
- استفاده از فیلترهای استاندارد: اجباری کردن نصب سیستم‌های جذب و حذف گوگرد (FGD) و فیلترهای الکترواستاتیک در صنایع بزرگ و نیروگاه‌ها برای تصفیه گازهای خروجی.
ب) نوسازی ناوگان حمل‌ونقل (منابع متحرک)
- اسقاط خودروهای فرسوده: اجرای طرح‌های جدی و مؤثر برای خارج کردن خودروهای دیزلی و بنزینی بسیار قدیمی (که سهم بالایی در تولید PM و NOx دارند).
- استانداردهای سختگیرانه‌تر: به‌روزرسانی و اعمال استاندارد آلایندگی بالاتر (مانند Euro 5 و Euro 6) برای خودروهای تولید داخل.
- گسترش حمل‌ونقل عمومی پاک: سرمایه‌گذاری کلان در توسعه مترو، قطار شهری و اتوبوس‌های برقی و هیبریدی.
ج) مدیریت شهری و سوخت
- توسعه فضای سبز: کاشت گیاهانی که قابلیت جذب آلاینده‌ها را دارند (مانند کاج، سرو، و درختان با برگ‌های بزرگ) در کمربند سبز شهرها.
- کنترل کیفیت سوخت: توزیع سراسری سوخت با کیفیت (بنزین با اکتان بالا و گوگرد پایین) مطابق با استانداردهای جهانی.
۲. راهکارهای کاهش آسیب در شرایط اضطرار (میان‌مدت)
این اقدامات در زمان افزایش غلظت آلاینده‌ها انجام می‌شوند تا آسیب‌های عمومی کاهش یابد.
- کاهش ترافیک: اجرای طرح‌های موقت زوج و فرد، یا محدودیت تردد کامیون‌ها و وسایل نقلیه سنگین (بزرگترین تولیدکنندگان PM) در داخل شهرها.
- آموزش عمومی: اطلاع‌رسانی مستمر و دقیق در مورد سطح آلودگی (AQI) و گروه‌های حساس.
- تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی: این اقدام به‌ویژه برای حفاظت از ریه‌های در حال رشد کودکان و نوجوانان بسیار ضروری است.
- محدودیت فعالیت‌های عمرانی: توقف فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی که باعث انتشار گرد و غبار می‌شوند.
۳. راهکارهای فردی (تقسیم‌بندی بر اساس هزینه)
راهکارهای فردی به افراد کمک می‌کند تا در محیط‌های بسته و خصوصی از خود در برابر آلاینده‌ها محافظت کنند.
الف) راهکارهای ارزان قیمت یا رایگان
راهکار | هدف | توضیحات |
۱. کاهش فعالیت بدنی در فضای باز | کاهش ورود هوا به ریه | هنگام آلودگی، از ورزش در فضای باز خودداری شود، چرا که تنفس عمیق، ورود PM_2.5 را تا 10 برابر افزایش می‌دهد. |
۲. استفاده از ماسک‌های ساده و پارچه‌ای | فیلتر ذرات درشت | این ماسک‌ها برای PM_2.5 مؤثر نیستند، اما ذرات درشت و آلاینده‌های بویایی را تا حدی کاهش می‌دهند. |
۳. مدیریت زمان خروج | دوری از اوج آلودگی | ساعات اوج ترافیک (صبح زود و عصر) را برای خروج از منزل انتخاب نکنید. |
۴. افزایش مصرف مایعات و آنتی‌اکسیدان‌ها | تقویت سیستم دفاعی | نوشیدن آب زیاد، مصرف ویتامین‌های C و E، سبزیجات و میوه‌ها برای کاهش التهاب در بدن. |
ب) راهکارهای گران قیمت (سرمایه‌گذاری بر سلامت محیط خانه)
راهکار | هدف | توضیحات |
۱. دستگاه تصفیه هوا | تصفیه هوای داخلی | دستگاه‌های مجهز به فیلتر HEPA (High-Efficiency Particulate Air) می‌توانند تا 99.97% از ذرات PM_2.5 را حذف کنند. |
۲. نصب فیلترهای تهویه مطبوع | فیلترگذاری مرکزی | در سیستم‌های گرمایشی و تهویه مرکزی، نصب فیلترهای قوی‌تر با رتبه MERV 13 یا بالاتر. |
۳. بهبود عایق‌بندی منزل | کاهش نفوذ آلاینده | عایق‌بندی درب و پنجره‌ها برای جلوگیری از نفوذ هوا و آلاینده‌های بیرون به داخل ساختمان. |
۴. تأثیر ماسک‌های تنفسی در کاهش ورود آلاینده‌ها
ماسک‌های تنفسی می‌توانند در کاهش ورود آلاینده‌ها به ریه‌ها بسیار مؤثر باشند، اما نوع ماسک اهمیت حیاتی دارد.
الف) ماسک‌های مؤثر:
- ماسک‌های N95 و P100: این ماسک‌ها بر اساس استانداردهای فیلتراسیون ذرات در نظر گرفته شده‌اند:
- N95: طراحی شده‌اند تا حداقل 95% از ذرات معلق 0.3 میکرومتری را فیلتر کنند (بنابراین برای PM_2.5 بسیار مؤثرند).
- P100: فیلتراسیون تا 99.97% را تضمین می‌کنند و بهترین گزینه برای شرایط بحرانی هستند.
- چالش: این ماسک‌ها باید به‌درستی روی صورت قرار گیرند (Tight Seal) و تنفس از طریق آن‌ها کمی دشوار است.
ب) ماسک‌های کم‌تأثیر یا بی‌تأثیر
- ماسک‌های جراحی (سه لایه) و پارچه‌ای: این ماسک‌ها عمدتاً برای جلوگیری از انتشار قطرات تنفسی طراحی شده‌اند و به دلیل ساختار گشاد و عدم آب‌بندی دور بینی و دهان، در فیلتر کردن ذرات بسیار ریز PM_2.5 تأثیر ناچیزی دارند.
نتیجه: برای حفاظت مؤثر در برابر آلودگی هوا و به‌خصوص ذرات PM_2.5، استفاده از ماسک‌های دارای استاندارد N95 یا بالاتر ضروری است.
