تشخیص طلای اصل از بدل، تعیین عیار دقیق آن و جلوگیری از تقلب در خرید جواهرات، نیازمند آگاهی از مشخصات فیزیکی، کدهای استاندارد و روش‌های تست معتبر است. طلا به دلیل ارزش بالای اقتصادی، یکی از پرریسک‌ترین کالاها از نظر تقلب است.
۱. عیارسنجی طلا: مفهوم و ترکیب آلیاژها
عیار طلا نشان‌دهنده میزان خلوص طلا در یک آلیاژ است. طلای خالص (24 عیار) بسیار نرم است و برای ساخت جواهرات، با فلزات دیگر ترکیب می‌شود. واحد اندازه‌گیری عیار، قیرات (Karat یا K) است.
الف) عیارهای متداول طلا و ترکیب آن‌ها
طلای خالص 24 عیار، برابر با 100% خلوص است. سایر عیارها بر اساس تقسیم‌بندی از 24 محاسبه می‌شوند:
عیار (K) | درصد خلوص طلا | میزان فلزات آلیاژی | کاربرد رایج |
24 عیار | 99.99% (999.9) | 0.01% | شمش طلا و سکه (بسیار نرم) |
18 عیار | 75% (750) | 25% | استاندارد رایج جواهرات در ایران |
14 عیار | 58.3% (585) | 41.7% | جواهرات در اروپا و آمریکا (مقاومت بالا) |
10 عیار | 41.7% (417) | 58.3% | ارزان‌ترین عیار قانونی در برخی کشورها |
ب) نقش فلزات آلیاژی
فلزات ترکیب شده با طلا (مانند مس، نقره، نیکل، روی و پالادیوم) نه تنها سختی طلا را افزایش می‌دهند، بلکه رنگ آن را نیز تعیین می‌کنند:
- طلای زرد: آلیاژ طلا، مس و نقره.
- طلای سفید: آلیاژ طلا و نیکل یا پالادیوم (نیاز به روکش رودیوم دارد).
- طلای رزگلد (قرمز): آلیاژ طلا با درصد بالای مس.
۲. روش‌های تشخیص اصالت طلا و تست‌های خانگی
روش‌های تست قطعی تنها در آزمایشگاه‌های عیارسنجی قابل انجام هستند، اما تست‌های زیر می‌توانند در تشخیص سریع و اولیه به شما کمک کنند.
الف) تست‌های فیزیکی و ظاهری
- بررسی کد حک شده: طلاهای استاندارد باید دارای کد عیار (مانند 750 برای 18 عیار) و کد شناسایی تولیدکننده باشند. این کدها باید به صورت عمیق و واضح حک شده باشند، نه چاپی یا حکاکی سطحی.
- تست وزن و چگالی: طلا فلزی بسیار متراکم و سنگین است. یک قطعه طلای واقعی، به طرز قابل توجهی سنگین‌تر از یک قطعه بدل با همان حجم خواهد بود.
- تست آهنربا: طلا و فلزات آلیاژی رایج در آن، خاصیت آهنربایی ندارند. اگر جواهر به آهنربا واکنش نشان دهد، نشان می‌دهد که حاوی درصد زیادی آهن، نیکل یا فلزات ارزان دیگر است.
- تست سرامیک (خراش): اگر جواهر را به آرامی روی یک بشقاب سرامیکی بدون لعاب بکشید:
- طلای اصل: یک خط طلایی‌رنگ به جا می‌ماند.
- بدل (پیریت یا برنج): یک خط سیاه یا سبز به جا می‌ماند.
ب) تست‌های تخصصی (فقط در آزمایشگاه)
- تست اسید نیتریک: این تست خطرناک‌ترین و دقیق‌ترین روش است. طلا در برابر اسید نیتریک مقاوم است. با چکاندن قطرات اسیدهای مختلف با غلظت مشخص روی جواهر، می‌توان عیار آن را تخمین زد.
- دستگاه XRF: دقیق‌ترین روش مدرن که با استفاده از پرتو X، بدون تخریب، درصد دقیق تمامی عناصر موجود در آلیاژ (طلا، نقره، مس و غیره) را تعیین می‌کند.
۳. پیشگیری از تقلب و موارد مورد نیاز برای استعلام
تقلب در حوزه طلا و جواهر اغلب از طریق فروش طلای با عیار پایین‌تر به قیمت عیار بالاتر یا فروش جواهرات با روکش طلا (آبکاری) صورت می‌گیرد.
الف) تقلب‌های رایج و نحوه پیشگیری
- عیار پایین‌تر: فروشنده، طلای 14 عیار را به عنوان 18 عیار می‌فروشد.
- پیشگیری: تنها از طلافروشان معتبر دارای جواز کسب خرید کنید و در فاکتور، حتماً عیار دقیق (750) را ذکر کنید.
- روکش طلا (آبکاری): فروش جواهرات بدل با یک لایه ضخیم طلا به قیمت طلای کامل.
- پیشگیری: آبکاری‌ها معمولاً وزن سبکی دارند و پس از مدت کوتاهی، رنگ زیرین آن‌ها نمایان می‌شود. اگر جواهر دارای سنگی است، دقت کنید که اتصال فلز به سنگ، سطح زیرین فلز را نشان دهد.
- تقلب در سنگ‌های جواهر: سنگ‌های قیمتی (مانند الماس، یاقوت و زمرد) ممکن است سنتتیک، بازسازی‌شده یا با کیفیت بسیار پایین‌تر از ادعای فروشنده باشند.
- پیشگیری: برای سنگ‌های قیمتی، حتماً درخواست گواهی‌نامه بین‌المللی معتبر (مانند GIA یا HRD) را نمایید.
ب) مدارک لازم برای استعلام و خرید ایمن
برای خرید مطمئن، حتماً موارد زیر را از فروشنده دریافت و بررسی کنید:
- فاکتور رسمی: فاکتور باید شامل وزن دقیق طلا (گرم)، عیار دقیق (مثلاً 750)، قیمت روز طلا، اجرت ساخت و آدرس کامل و شماره تماس فروشگاه باشد.
- کد شناسایی تولیدکننده: کد حک شده روی جواهر باید توسط اتحادیه صنف طلا و جواهر قابل پیگیری و متعلق به یک واحد تولیدی ثبت‌شده باشد.
- گواهی‌نامه سنگ (در صورت وجود): اگر جواهر دارای الماس یا سنگ قیمتی است، گواهی‌نامه آزمایشگاه معتبر که جزئیات سنگ (وزن، رنگ، برش، پاکی) را تأیید کند، ضروری است.
نکته پایانی: هرگز جواهرات طلا را بر اساس ظاهر یا رنگ تنها قضاوت نکنید و همیشه اصالت و عیار را با مدارک رسمی و کدهای حک شده تأیید نمایید.
