بازرسی فنی آسانسور یک فرآیند حیاتی برای اطمینان از ایمنی، عملکرد صحیح و انطباق سیستم با استانداردهای ملی و بینالمللی است. از آنجایی که آسانسورها به طور مستقیم با جان و مال استفادهکنندگان در ارتباط هستند، این بازرسیها اجباری بوده و نقش گواهی استاندارد در بهرهبرداری از ساختمان بسیار تعیینکننده است.
۱. نقش گواهیهای استاندارد و الزامات قانونی
در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، دریافت گواهی استاندارد برای آسانسور در سه مرحله اصلی الزامی است:
الف) استانداردها و مراجع اصلی
- استاندارد مرجع: استاندارد اصلی آسانسورها در سطح جهانی EN 81 (استاندارد اروپایی) است. در ایران، این استاندارد به عنوان مرجع اصلی بازرسیهای اجباری پذیرفته شده است.
- گواهی استاندارد اولیه (نصب): پس از اتمام نصب و قبل از صدور پایان کار ساختمان، بازرسی نهایی توسط شرکتهای بازرسی مورد تأیید سازمان ملی استاندارد انجام میشود. اخذ این گواهی برای صدور پایان کار ساختمان کاملاً اجباری است.
- گواهی استاندارد ادواری (سالانه): آسانسورهای در حال بهرهبرداری باید حداقل سالی یکبار مورد بازرسی فنی قرار گیرند تا اطمینان حاصل شود که سیستم در طول زمان دچار فرسودگی نشده و ایمنی خود را حفظ کرده است.
ب) مسئولیت قانونی
در صورت وقوع حادثه، نداشتن گواهی استاندارد اولیه و ادواری، مسئولیت حقوقی مستقیم را متوجه مالک یا مدیر ساختمان و همچنین شرکتهای نصب و نگهداری آسانسور میسازد.
۲. مراحل بازرسی فنی آسانسور (از نصب تا بهرهبرداری)
بازرسی فنی معمولاً شامل چهار مرحله کلیدی است: بازرسی مدارک، بازرسی چاهک، بازرسی موتورخانه (یا فضای بالاسری) و بازرسی کابین.
الف) بازرسی مدارک و مستندات
- قراردادها: بررسی قرارداد نصب و نگهداری آسانسور با شرکتهای دارای پروانه طراحی و مونتاژ معتبر.
- نقشهها: مطابقت نقشههای اجرایی با نقشههای مصوب و ابعاد چاه آسانسور (Pit و Overhead).
- قطعات: بررسی اصالت و استاندارد بودن قطعات اصلی (مانند موتور، دربها، ریل و گاورنر).
ب) بازرسی چاهک (Pit) و پایینترین توقف
- بافرها (Buffers): بررسی سلامت و عملکرد صحیح ضربهگیرها (بافرها) در کف چاهک.
- فضای ایمنی چاهک: اطمینان از وجود فضای کافی برای فرار ایمن تعمیرکار (طبق EN 81 حداقل 0.5 m فضای خالی در زیر کابین فشرده).
- نردبان و روشنایی: بررسی نردبان دسترسی به چاهک و روشنایی استاندارد.
ج) بازرسی موتورخانه / فضای بالاسری (Overhead)
- موتور و فلکهها: بررسی سلامت موتور، همراستایی (Alignment) فلکهها و سیم بکسلها.
- گاورنر سرعت (Speed Governor): مهمترین بخش، تنظیم دقیق و عملکرد صحیح گاورنر است (به بخش ۳ مراجعه شود).
- تابلو فرمان و برق اضطراری: بررسی سیمکشی، عملکرد صحیح درایو VVVF (در صورت وجود) و سیستم نجات اضطراری (ARD).
د) بازرسی کابین و تجهیزات داخلی
- دربها: تست قفلهای مکانیکی و الکتریکی درب طبقات و درب کابین. تست عملکرد صحیح فتوسل (چشم الکترونیک).
- عملکرد ترمز: اندازهگیری و ثبت مسافت ترمز آسانسور با بار کامل و بدون بار.
- اضافه بار: تست سنسور اضافه بار (Overload Device).
- تراز طبقه: اندازهگیری دقت توقف آسانسور در تراز طبقات (معمولاً نباید بیش از 10 mm اختلاف باشد).
۳. نقاط بحرانی ایمنی در نصب و عملکرد (Focus Points)
سه جزء زیر از حیاتیترین نقاط ایمنی آسانسور هستند که در هر بازرسی فنی با دقت بسیار بالا مورد بررسی و آزمایش قرار میگیرند:
الف) گاورنر سرعت (Speed Governor)
- نقش: این دستگاه وظیفه نظارت دائم بر سرعت کابین را دارد. اگر سرعت کابین از حد مجاز (115% سرعت نامی) تجاوز کند، گاورنر فعال میشود.
- آزمایش: در بازرسی، گاورنر باید بهصورت دستی آزمایش شود تا اطمینان حاصل شود که در سرعت مشخص، سیم بکسل گاورنر را قفل کرده و فرمان فعالسازی ترمز ایمنی را صادر میکند.
ب) ترمز ایمنی (Parachute/Safety Gear)
- نقش: پس از فعال شدن گاورنر، ترمز ایمنی کابین را مستقیماً روی ریلها قفل میکند و از سقوط آزاد جلوگیری مینماید.
- آزمایش: تست ترمز ایمنی (معمولاً با تخلیه دستی گاورنر) در سرعتهای پایین انجام میشود تا اطمینان حاصل شود که ترمز کابین را با ایمنی و نرمی متوقف میکند.
ج) بافرها (ضربهگیرها - Buffers)
- نقش: آخرین خط دفاعی در برابر سقوط آزاد. وظیفه دارند تا انرژی جنبشی کابین را در انتهای مسیر (چاهک) جذب کنند تا مسافران از آسیب جدی در امان بمانند.
- انواع: دو نوع رایج عبارتند از:
- بافرهای فنری: برای سرعتهای پایین (0.6 تا 1 متر بر ثانیه).
- بافرهای روغنی (هیدرولیک): برای سرعتهای بالاتر، که انرژی را با جابجایی روغن جذب میکنند.
- آزمایش: بازرسان سلامت فیزیکی بافرها و سطح روغن بافرهای روغنی را بررسی میکنند.
۴. توصیه به مالکین و مدیران ساختمان
- قرارداد نگهداری: همواره یک قرارداد سرویس و نگهداری فعال با شرکت معتبر داشته باشید. این قرارداد باید شامل بیمه مسئولیت برای پوشش حوادث احتمالی باشد.
- سرویس ماهانه: انجام سرویسهای پیشگیرانه ماهانه، شانس رد شدن در بازرسی ادواری و بروز خرابیهای ناگهانی را به شدت کاهش میدهد.
- رفع نواقص: در صورت وجود نقص در بازرسی فنی (حتی جزئی)، باید فوراً نسبت به رفع آن اقدام کرده و مجدداً از بازرس برای تأیید نهایی دعوت شود.
