برقکاری ساختمان، حتی در سطح خرده‌کاری و تعمیرات، نیازمند دقت بالا، رعایت اصول ایمنی و دانش اولیه از استانداردهای سیم‌کشی است. این راهنما برای برق‌کاران مبتدی طراحی شده تا اصول اولیه، تجهیزات مورد نیاز، و تکنیک‌های رایج برای کارهای کوچک و تعمیرات ساختمانی را درک کنند.
۱. ایمنی در برقکاری: اصل اساسی
ایمنی در کار با برق، حیاتی‌ترین بخش است. همیشه قبل از شروع کار، از قطع بودن برق اطمینان حاصل کنید.
- قطع کامل برق: همیشه برق بخش مورد نظر (و در صورت لزوم، برق کل ساختمان) را از طریق کلید اصلی یا فیوز مربوطه قطع کنید.
- استفاده از ابزار عایق: تنها از ابزارهایی استفاده کنید که دارای دسته عایق و استاندارد هستند.
- تست عدم وجود ولتاژ: قبل از لمس سیم‌ها، با استفاده از تستر ولتاژ (Voltage Tester) یا فازمتر مطمئن شوید که هیچ جریانی وجود ندارد.
- پوشیدن تجهیزات ایمنی: استفاده از دستکش ایمنی عایق و کفش با زیره غیر رسانا.
۲. تجهیزات و ابزارهای ضروری
برای خرده‌کاری‌های ساختمان، به ابزارهای زیر نیاز خواهید داشت:
ابزار | کاربرد |
تستر ولتاژ (مولتی‌متر یا فازمتر) | برای بررسی وجود برق و اندازه‌گیری ولتاژ و جریان. |
سیم‌لخت‌کن و سیم‌چین | برای جدا کردن روکش سیم‌ها بدون آسیب به مغزی و برش سیم. |
انبردست و دم‌باریک | برای خم کردن، نگه‌داشتن و فرم دادن به سیم‌ها. |
پیچ‌گوشتی عایق | برای باز و بسته کردن ترمینال‌ها و پریزها (هم دو سو و هم چهار سو). |
چسب برق و وایرناتی | برای عایق‌کاری اتصالات و اتصال ایمن سیم‌ها. |
دریل و گردبر | برای سوراخ کردن دیوار برای نصب قوطی کلید و پریز. |
۳. اصول سیم‌کشی و رنگ‌بندی استاندارد
درک رنگ‌بندی سیم‌ها برای جلوگیری از اشتباهات خطرناک ضروری است. در استانداردهای رایج ایران:
- سیم فاز (Phase): معمولاً به رنگ قرمز، مشکی یا قهوه‌ای است. این سیم حامل جریان برق است.
- سیم نول (Neutral): معمولاً به رنگ آبی کم‌رنگ است. این سیم مسیر بازگشت جریان است.
- سیم ارت/زمین (Ground): معمولاً به رنگ سبز یا زرد/سبز است. این سیم برای ایمنی و هدایت جریان نشتی به زمین استفاده می‌شود.
۴. راهنمای خرده‌کاری‌های رایج
خرده‌کاری‌های ساختمانی اغلب شامل نصب، تعویض یا تعمیرات زیر است:
الف) تعویض کلید و پریز
- قطع برق: ابتدا برق را قطع و با فازمتر تست کنید.
- باز کردن قاب: قاب خارجی کلید یا پریز را بردارید.
- باز کردن ترمینال‌ها: پیچ‌های نگهدارنده سیم‌ها در ترمینال‌های پشت کلید یا پریز قدیمی را باز کنید.
- اتصال به کلید/پریز جدید: سیم‌ها را طبق رنگ‌بندی و استاندارد به ترمینال‌های جدید وصل کنید.
- کلید: سیم فاز (ورودی) و سیم برگشتی (خروجی به لامپ) وصل می‌شوند.
- پریز: سیم فاز، نول و ارت (به ترمینال وسط) وصل می‌شوند.
- نصب نهایی: کلید/پریز جدید را داخل قوطی قرار دهید، محکم کنید و قاب را ببندید.
ب) نصب لوستر و روشنایی
- قطع برق: برق را قطع و سیم‌ها را تست کنید.
- شناسایی سیم‌ها: در سقف معمولاً سه سیم دارید: فاز، نول و احتمالاً ارت (در سیم‌کشی جدید).
- اتصال: سیم‌های لوستر را با استفاده از ترمینال‌های پیچی یا وایرناتی به سیم‌های سقف وصل کنید.
- سیم‌های نول لوستر به سیم نول سقف (آبی) و سیم‌های فاز لوستر به سیم فاز (قرمز/مشکی) وصل شوند.
- نصب و آویزان کردن: لوستر را محکم در جای خود آویزان کنید و اتصال برق را برقرار سازید.
ج) رفع مشکل اتصالی (Short Circuit)
- شناسایی فیوز قطع شده: ابتدا ببینید کدام فیوز (مینیاتوری) در جعبه تقسیم قطع شده است.
- تست اولیه: سیم‌های خروجی از فیوز را جدا کرده و فیوز را وصل کنید. اگر فیوز دیگر قطع نشد، مشکل در سیم‌کشی ساختمان است؛ اگر قطع شد، مشکل از خود فیوز است.
- پیدا کردن محل اتصالی: اگر مشکل در سیم‌کشی است، باید تمام کلیدها و پریزهای زیر آن فیوز را بررسی کنید. اتصالی معمولاً در محل اتصال نامناسب سیم‌ها (لخت بودن دو سیم فاز و نول) یا در اثر نفوذ آب رخ می‌دهد.
- رفع و عایق‌کاری: محل اتصالی را پیدا کرده، سیم‌های آسیب‌دیده را برش دهید، اتصال صحیح برقرار کنید و با چسب برق یا وارنیش کاملاً عایق‌کاری کنید.
۵. استانداردها و نکات حرفه‌ای
- اندازه سیم‌ها: از سیم‌هایی با قطر مناسب استفاده کنید. به عنوان مثال، برای روشنایی معمولاً سیم 1.5 میلی‌متر مربع و برای پریزها (و لوازم پرمصرف) سیم 2.5 میلی‌متر مربع استفاده می‌شود.
- عدم استفاده از انشعاب ناامن: هرگز سیم‌ها را به صورت دستی و غیر استاندارد به هم نپیچید و با چسب برق ساده عایق نکنید. همیشه از ترمینال (Wago) یا وایرناتی استفاده کنید.
- استاندارد جعبه کلید: سیم‌ها باید به طور مرتب و بدون فشار در داخل قوطی کلید و پریز قرار گیرند تا از آسیب و اتصالی جلوگیری شود.
- مدیریت کابل‌ها: در هنگام سیم‌کشی داخل لوله‌ها، از کشیدن بیش از حد سیم‌ها خودداری کنید تا عایق آسیب نبیند.
