تجهیزات کار در ارتفاع بدون داربست (راپل یا Rope Access) به دو دسته اصلی تجهیزات ایمنی و تجهیزات فنی (عملیاتی) تقسیم می‌شوند. استفاده از این تجهیزات، به ویژه کارابین‌ها و طناب‌ها، نیاز به دانش تخصصی و رعایت استانداردهای ایمنی بین‌المللی (IRATA/SPRAT) دارد.
۱. تجهیزات ایمنی فردی (PPE)
این تجهیزات مستقیماً با حفظ جان فرد در ارتباط هستند و باید دارای استانداردهای معتبر (CE و EN) باشند:
- کلاه ایمنی (Helmet):
- باید از نوع کار در ارتفاع باشد (بر خلاف کلاه‌های ساختمانی) و مقاومت بالا در برابر ضربه از بالا و پهلو، و همچنین دارای بند چانه قوی برای جلوگیری از سقوط کلاه باشد.
- هارنس (Harness) یا کمربند ایمنی:
- باید از نوع فول بادی (Full Body Harness) باشد، ترجیحاً مدل‌های تخصصی Rope Access که دارای نقاط اتصال (D-Rings) در قسمت شکم، سینه، پشت و شانه‌ها هستند تا بتوانند نیروهای وارده را به طور مساوی توزیع کنند.
- طناب اتصال کوتاه‌کننده (Cow's Tail / Lanyard):
- شامل دو لنیارد کوتاه و بلند است که فرد را به طناب اصلی یا نقاط اتصال (انکر) متصل می‌کند. معمولاً از جنس طناب دینامیک یا تسمه‌های قوی ساخته می‌شوند.
- کفش ایمنی:
- باید دارای زیره ضدلغزش باشد و برای راحتی کار در وضعیت آویزان، کف نسبتاً نرمی داشته باشد.
۲. طناب‌ها (Ropes)
طناب‌ها مهم‌ترین عنصر سیستم راپل هستند و باید از نظر ساختار و جنس تخصصی باشند.
الف) انواع طناب بر اساس ساختار
- طناب استاتیک (Static Rope / Low Stretch Rope):
- ویژگی‌ها: این طناب‌ها کشسانی بسیار کمی دارند (حدود 2 تا 5 درصد). ساختار داخلی و خارجی آن‌ها به‌گونه‌ای است که حتی تحت بار سنگین نیز طول آن‌ها تغییر زیادی نمی‌کند.
- کاربرد: طناب اصلی کار و طناب ایمنی (پشتیبان) در راپل.
- طناب دینامیک (Dynamic Rope):
- ویژگی‌ها: کشسانی بالا (حدود 20 تا 40 درصد). برای جذب انرژی سقوط طراحی شده‌اند.
- کاربرد: عمدتاً در کوه‌نوردی و صخره‌نوردی استفاده می‌شود، اما در کار در ارتفاع ممکن است به عنوان لنیارد یا طناب نجات اولیه استفاده شوند.
ب) مشخصات فنی طناب
- قطر: معمولاً 10.5 mm تا 11 mm برای طناب‌های اصلی راپل.
- جنس: معمولاً پلی‌آمید (نایلون) یا پلی‌استر.
۳. کارابین‌ها و ابزارهای اتصال (Carabiners & Connectors)
کارابین‌ها واسطه اتصال طناب‌ها، هارنس و سایر ابزارهای فنی هستند. ایمنی آن‌ها در گرو قفل‌شوندگی صحیح است.
الف) انواع کارابین بر اساس مکانیزم قفل
نوع کارابین | مکانیزم قفل | مزیت | کاربرد اصلی در راپل |
پیچی (Screw-Gate) | دستی، با چرخاندن مهره قفل می‌شود. | ساده، بادوام، ارزان‌تر. | اتصال لنیارد به هارنس، اتصال ابزار فرود به طناب. |
اتوماتیک (Auto-Lock) | فنری، قفل پس از بسته شدن به صورت خودکار فعال می‌شود. | سرعت بالا در اتصال، ایمنی بیشتر (کاهش خطای انسانی). | نقاط اصلی اتصال حیاتی، اتصال ابزار فرود/صعود به طناب. |
سه مرحله‌ای (Tri-Lock/Triple Action) | نیاز به سه حرکت (بالا بردن، چرخاندن، باز کردن) برای باز شدن. | بالاترین سطح ایمنی در برابر باز شدن تصادفی. | نقاط انکرینگ (اتصال به سازه)، اتصالات اصلی ابزار. |
ب) مشخصات فنی کارابین
- استاندارد: باید EN 362 و EN 12275 باشند.
- مقاومت: مقاومت کارابین‌ها بر اساس نیروی وارد شده در سه جهت (محور اصلی، محور فرعی، و با قفل باز) بر حسب kN (کیلو نیوتن) مشخص می‌شود. یک کارابین استاندارد معمولاً مقاومت محوری بالای 20 kN دارد.
۴. تجهیزات فنی و عملیاتی (Technical Equipment)
این تجهیزات وظیفه صعود، فرود و ایمنی در حین کار روی طناب را بر عهده دارند.
- ابزار فرود (Descender):
- Petzl ID یا Petzl RIG: رایج‌ترین و استانداردترین ابزارهای فرود خودکار قفل‌شونده هستند. در صورت رها کردن دسته، ابزار قفل شده و از فرود ناخواسته جلوگیری می‌کند.
- ابزار صعود (Ascender):
- کرول (Croll): برای صعود با استفاده از پا و هارنس (متصل به سینه).
- یومار (Jumar / Hand Ascender): برای صعود با استفاده از دست و کشیدن بدن به بالا.
- ابزار پشتیبان (Backup Device) / سیستم خودقفل شونده:
- شانت (Shunt)، آسَپ (ASAP): این ابزار روی طناب پشتیبان (ایمنی) نصب می‌شود. در صورت سقوط یا شتاب ناگهانی، فوراً قفل شده و فرد را نگه می‌دارد.
- تسمه‌های انکرینگ (Slings/Webbing):
- برای ایجاد نقاط اتصال (Anchor Points) مطمئن و قوی به سازه یا بخش‌های ثابت ساختمان. باید مقاومت بسیار بالایی داشته باشند.
- تخته/صندلی کار (Work Seat):
- برای افزایش راحتی و کاهش خستگی در مدت زمان طولانی کار (مانند نماشویی یا نقاشی) استفاده می‌شود و به هارنس متصل می‌گردد.
- محافظ طناب (Rope Protector):
- قطعاتی از جنس پلاستیک یا پارچه مقاوم که در نقاط تیز یا لبه‌های ساختمان قرار می‌گیرند تا از بریدگی یا سایش طناب‌ها جلوگیری کنند.
- کیسه ابزار (Tool Bag):
- باید قابل بستن و محکم به هارنس متصل شود تا از سقوط ابزارهای کوچک (مانند کاردک، برس یا مواد شوینده) جلوگیری شود.
