گرم شدن بیش از حد موتور (Overheating)، به خصوص در شرایط ترافیک سنگین شهری، یکی از رایجترین و جدیترین مشکلاتی است که مالکان خودرو با آن مواجه میشوند. این وضعیت میتواند آسیبهای پرهزینهای مانند واشر سرسیلندر، تاب برداشتن سرسیلندر یا قفل شدن موتور را به همراه داشته باشد. در ترافیک، به دلیل سرعت پایین و کاهش جریان هوای طبیعی، سیستم خنککاری تحت فشار مضاعف قرار میگیرد.
۱. اصول کارکرد سیستم خنککاری در ترافیک
در سرعتهای بزرگراهی، هوا به طور طبیعی از طریق جلوپنجره وارد محفظه موتور شده و از رادیاتور عبور میکند. اما در ترافیک سنگین، این جریان هوا متوقف میشود. در این شرایط، وظیفه اصلی خنککاری بر عهده قطعات زیر است:
- فن رادیاتور (Cooling Fan): باید هوای محیط را با سرعت بالا از طریق رادیاتور به سمت موتور بکشد.
- واتر پمپ (Water Pump): باید مایع خنککننده را با فشار کافی در موتور و رادیاتور به گردش درآورد.
- ترموستات (Thermostat): باید باز بماند تا حداکثر جریان مایع خنککننده به رادیاتور هدایت شود.
۲. علل اصلی خرابی سیستم خنککاری در شرایط ترافیک (سرعت پایین)
دلیل اصلی گرم شدن موتور در ترافیک، عدم توانایی فن در خنکسازی مایع خنککننده و مشکلات گردش آب است.
الف) خرابی فن رادیاتور (اصلیترین دلیل در ترافیک)
- سوختن موتور فن: موتور الکتریکی فن به دلیل استهلاک یا نوسانات برق میسوزد یا قدرت خود را از دست میدهد.
- خرابی رله یا سنسور دما: رله وظیفه تأمین برق پرفشار برای فن را دارد. خرابی رله یا سنسور دمای آب (که فرمان روشن شدن فن را میدهد)، باعث میشود فن به موقع یا با سرعت کافی روشن نشود.
- خرابی مقاومت فن (در فنهای چند سرعته): در خودروهایی که فن دو سرعته دارند، سوختن مقاومت باعث میشود فن فقط با سرعت کم کار کند و نتواند در دمای بالا وارد فاز پرسرعت شود.
ب) مشکلات گردش آب
- خرابی واتر پمپ: پرههای واتر پمپ ممکن است فرسوده شده یا بشکنند، در نتیجه واتر پمپ نمیتواند مایع خنککننده را با فشار کافی در سیستم به گردش درآورد.
- ترموستات معیوب: اگر ترموستات به طور کامل باز نشود یا در حالت نیمهباز گیر کند، جریان مایع به رادیاتور محدود شده و تبادل حرارت به درستی انجام نمیشود.
ج) گرفتگی رادیاتور
- گرفتگی داخلی (رسوب): استفاده از آب لولهکشی معمولی به جای ضد یخ و آب مقطر، باعث تشکیل رسوبات معدنی و زنگزدگی در مجاری نازک رادیاتور میشود. این رسوبات، سطح انتقال حرارت را کاهش داده و آب داغ را در موتور حبس میکنند.
- گرفتگی خارجی: تجمع گرد و غبار، حشرات و کثیفی در پرههای خارجی رادیاتور، مانع از عبور مؤثر هوای تولید شده توسط فن میشود.
۳. مشکلات سطح مایع و فشار سیستم
حتی اگر تمام قطعات متحرک سیستم سالم باشند، کمبود مایع یا نقص در فشار سیستم میتواند منجر به جوش آوردن شود.
الف) کاهش سطح مایع خنککننده
- نشت: سوراخهای ریز در رادیاتور، شیلنگهای پوسیده یا سفت نبودن بستها، باعث نشت تدریجی مایع خنککننده میشوند.
- بخار شدن: در صورت خرابی درب رادیاتور یا مخزن انبساط، فشار لازم در سیستم ایجاد نمیشود و مایع خنککننده در دمای پایینتر از حد انتظار شروع به بخار شدن میکند.
ب) خرابی درب رادیاتور یا مخزن انبساط
درب رادیاتور با حفظ فشار مشخص در سیستم، نقطه جوش مایع خنککننده را به طور قابل توجهی افزایش میدهد. اگر فن به درستی کار کند اما موتور جوش بیاورد، احتمالاً سوپاپ فشار (Pressure Valve) در درب رادیاتور ضعیف شده و فشار سیستم کاهش یافته است.
ج) واشر سرسیلندر (جدیترین مشکل)
سوختن یا آسیب دیدن واشر سرسیلندر باعث میشود گازهای داغ احتراق از محفظه سیلندر به کانالهای آب نفوذ کنند. این گازها:
- فشار سیستم را به طور ناگهانی بالا میبرند.
- حبابهای هوا (Gas Bubbles) ایجاد میکنند که گردش مایع را مختل میکنند.
- مایع خنککننده را به بیرون پرتاب میکنند و باعث گرم شدن شدید موتور میشوند.
۴. راهنمای عیبیابی اولیه در زمان مشاهده آمپر بالا
- بررسی فن: بلافاصله پس از پارک کردن و خاموش کردن تهویه مطبوع، مشاهده کنید که آیا فن رادیاتور روشن است یا خیر. اگر روشن نیست، به مشکل برقی فن (رله/سنسور) شک کنید.
- شیلنگها: شیلنگ بالایی رادیاتور (ورودی) باید بسیار داغ و تحت فشار باشد، اما شیلنگ پایینی (خروجی) باید کمی خنکتر باشد. اگر هر دو شیلنگ بسیار داغ و سفت هستند، ترموستات یا گرفتگی شدید وجود دارد. اگر شیلنگ بالایی داغ است اما شیلنگ پایینی سرد، احتمالاً ترموستات بسته مانده است.
- سطح مایع: سطح مایع خنککننده را در مخزن انبساط چک کنید. (هرگز درب رادیاتور را هنگامی که موتور داغ است باز نکنید!)
- کاهش ناگهانی: اگر مایع خنککننده به سرعت و بدون دلیل مشخصی کاهش یابد یا بخار سفیدی از اگزوز خارج شود، احتمالاً واشر سرسیلندر آسیب دیده است.
۵. نکات پیشگیرانه برای رانندگی در ترافیک
- ضد یخ با کیفیت: همیشه از ترکیب ضد یخ و آب مقطر با نسبت استاندارد استفاده کنید. ضد یخ نقطه جوش را بالا میبرد و از یخزدگی و خوردگی جلوگیری میکند.
- سرویس فن: از عملکرد صحیح فن (به ویژه در سرعت بالا) در ابتدای فصول گرم مطمئن شوید.
- نظافت رادیاتور: پرههای خارجی رادیاتور را به آرامی با آب فشار پایین شستشو دهید تا آلودگیها خارج شوند.
- بررسی درب رادیاتور: هر چند سال یک بار، درب رادیاتور را از نظر سلامت واشر و فنر (فشار کاری) بررسی یا تعویض کنید.
