کیت کلاچ (شامل دیسک، صفحه و بلبرینگ کلاچ) یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم انتقال قدرت در خودروهای با جعبه‌دنده دستی است. وظیفه کلاچ، قطع و وصل ارتباط بین موتور و جعبه‌دنده برای تعویض نرم دنده‌ها و جلوگیری از خاموش شدن موتور است. فرسودگی این مجموعه باعث کاهش راندمان خودرو، مصرف سوخت بالا و دشواری در رانندگی می‌شود.
۱. علائم اصلی فرسودگی کیت کلاچ
تشخیص به موقع فرسودگی دیسک و صفحه کلاچ می‌تواند از آسیب‌های جدی به گیربکس و فلایویل جلوگیری کند.
علامت فرسودگی | شرح و دلیل |
لغزش کلاچ (Slipping) | رایج‌ترین علامت. زمانی رخ می‌دهد که صفحه کلاچ نازک شده و نمی‌تواند به طور کامل به فلایویل بچسبد. در نتیجه، هنگام شتاب‌گیری یا سربالایی، دور موتور بالا می‌رود اما سرعت خودرو افزایش نمی‌یابد. |
سخت شدن تعویض دنده | اگر دیسک و صفحه به طور کامل از هم جدا نشوند (کلاچ به طور کامل آزاد نشود)، تعویض دنده به‌ویژه دنده عقب، با دشواری یا صدای ناهنجار (ساییدگی) همراه است. |
ارتفاع گرفتن پدال کلاچ | پدال کلاچ بیش از حد بالا می‌آید و تنها با رها کردن کامل پدال، کلاچ درگیر می‌شود. این نشان‌دهنده نازک شدن صفحه است. |
صدای غیرعادی | شنیدن صدای "ساییدگی" یا "خُرد شدن" هنگام فشار دادن یا رها کردن پدال کلاچ، معمولاً نشان‌دهنده خرابی بلبرینگ کلاچ (Throw-out Bearing) است. |
بوی سوختگی | استشمام بوی سوختگی (شبیه به لاستیک داغ) به دلیل اصطکاک بیش از حد و لغزش مداوم صفحه کلاچ رخ می‌دهد. |
۲. مراحل مکانیکی تعویض کیت کلاچ
تعویض کیت کلاچ یک فرآیند پیچیده و زمان‌بر است که در تعمیرگاه‌ها انجام می‌شود و نیاز به ابزار تخصصی دارد.
مرحله ۱: دسترسی به گیربکس و تخلیه مایعات
- بالا بردن خودرو: خودرو را توسط جک یا چال سرویس بالا ببرید و ایمن کنید.
- تخلیه: روغن گیربکس را از سوراخ تخلیه (Drain Plug) گیربکس کاملاً تخلیه کنید.
- باز کردن اتصالات: باتری، سینی زیر موتور، فیلتر هوا و سایر قطعاتی که مانع دسترسی به گیربکس می‌شوند (مانند برخی سنسورها یا اهرم دنده) را باز کنید.
مرحله ۲: جدا کردن گیربکس از موتور
- باز کردن اتصالات میل گاردان/پلوس: میل گاردان یا پلوس‌های متصل به گیربکس را از دو طرف باز کنید و کنار بگذارید.
- جدا کردن اتصالات کلاچ: سیم کلاچ (در سیستم مکانیکی) یا لوله‌های روغن کلاچ (در سیستم هیدرولیک) را جدا کنید.
- باز کردن پیچ‌های گیربکس: تمام پیچ‌هایی که گیربکس را به موتور (محل اتصال به فلایویل) متصل کرده‌اند، باز کنید.
- پایین آوردن گیربکس: گیربکس را به کمک جک گیربکس یا ابزار مناسب، به آرامی از موتور جدا کرده و پایین بیاورید. (این مرحله نیاز به دقت دارد تا به سایر قطعات آسیب نرسد).
مرحله ۳: تعویض دیسک، صفحه و بلبرینگ
- باز کردن دیسک و صفحه قدیمی: دیسک و صفحه کلاچ توسط تعدادی پیچ به فلایویل متصل شده‌اند. این پیچ‌ها را باز کرده و دیسک و صفحه فرسوده را خارج کنید.
- بررسی و تمیزکاری: سطح فلایویل را بررسی کنید. اگر فلایویل دارای شیار، ترک یا سوختگی شدید باشد، باید تراشیده یا تعویض شود. سطح فلایویل را تمیز کنید.
- نصب بلبرینگ جدید: بلبرینگ کلاچ قدیمی را از محل خود (معمولاً روی شافت ورودی گیربکس یا شاخک کلاچ) خارج کرده و بلبرینگ جدید را جایگزین کنید.
- نصب کیت جدید: صفحه کلاچ جدید را روی فلایویل قرار دهید. برای تراز کردن دقیق صفحه کلاچ (بسیار حیاتی)، از ابزار مخصوص میله شفت استفاده کنید تا صفحه دقیقاً در مرکز قرار گیرد. سپس دیسک را روی صفحه گذاشته و پیچ‌های آن را به صورت ضربدری و با گشتاور مناسب محکم کنید.
مرحله ۴: مونتاژ و تنظیم
- بستن گیربکس: گیربکس را به دقت در جای خود قرار دهید و پیچ‌های اتصال به موتور را محکم کنید.
- بستن سایر اتصالات: پلوس‌ها، سیم کلاچ و سایر قطعات جانبی را مجدداً نصب کنید.
- تزریق روغن: روغن گیربکس جدید (با درجه ویسکوزیته مناسب) را تزریق کنید.
- تنظیم سیم کلاچ: تنظیمات نهایی کلاچ انجام شود.
۳. نکات مهم در تنظیم سیم کلاچ (برای سیستم مکانیکی)
در خودروهایی که از سیستم کلاچ مکانیکی (سیم) استفاده می‌کنند (مانند پراید، تیبا و برخی مدل‌های پژو)، تنظیم سیم برای عملکرد صحیح کلاچ حیاتی است.
الف) هدف از تنظیم
هدف این است که پدال کلاچ دارای میزان مشخصی لقی آزاد (Free Play) باشد. اگر لقی بیش از حد کم باشد، کلاچ همواره نیمه‌درگیر است و باعث سوختن سریع صفحه می‌شود. اگر لقی بیش از حد زیاد باشد، کلاچ به طور کامل آزاد نمی‌شود و تعویض دنده سخت می‌شود.
ب) روش تنظیم (نقطه اتصال سیم)
- شناسایی نقطه تنظیم: در بیشتر خودروها، تنظیم سیم کلاچ از طریق یک پیچ یا مهره تنظیم در انتهای سیم (نزدیک گیربکس یا در کابین) انجام می‌شود.
- بررسی لقی آزاد: لقی آزاد (فاصله بین حالت کاملاً رها شده پدال تا زمانی که فشار اندکی احساس می‌شود) باید حدود 1 تا 2 سانتی‌متر باشد.
- تنظیم:
- برای افزایش لقی (آزاد شدن بیشتر کلاچ): مهره تنظیم را در جهت شل شدن (دور شدن از غلاف سیم) بچرخانید.
- برای کاهش لقی (سفت شدن بیشتر کلاچ): مهره تنظیم را در جهت سفت شدن (نزدیک شدن به غلاف سیم) بچرخانید.
- تست نهایی: پس از تنظیم، دنده‌ها (مخصوصاً دنده عقب) را تست کنید. دنده باید بدون صدا و زحمت درگیر شود و در حالت رها بودن، هیچ لغزشی در دنده سنگین (مثلاً دنده ۴) در سرعت کم وجود نداشته باشد.
توجه: در سیستم‌های هیدرولیکی (مانند اکثر مدل‌های ۲۰۶، دنا، و سمندهای جدید)، تنظیم مکانیکی وجود ندارد و تنظیم کلاچ با هواگیری سیستم هیدرولیک انجام می‌شود.
