شمع خودرو (Spark Plug) یک قطعه حیاتی در موتورهای احتراق داخلی بنزینی است که وظیفه دارد با ایجاد جرقه الکتریکی، مخلوط سوخت و هوا را مشتعل کند. عملکرد شمع مستقیماً بر بازده احتراق، قدرت موتور، و مصرف سوخت تأثیر می‌گذارد. تمایز اصلی بین شمع‌ها در مواد سازنده الکترود مرکزی و جانبی آن‌هاست.

۱.  انواع شمع‌ها بر اساس مواد سازنده الکترود

مقاومت مواد در برابر حرارت، فرسایش و خوردگی، تعیین‌کننده طول عمر و کیفیت جرقه شمع است.

الف) شمع‌های نیکلی (معمولی - Copper Core)

• ساختار الکترود: دارای یک هسته مسی (با رسانایی عالی) است که نوک الکترود مرکزی آن با آلیاژ نیکل پوشانده شده است.
• ویژگی‌ها:
  • رسانایی حرارتی: بسیار خوب (به دلیل هسته مسی).
  • طول عمر: کوتاه (حدود ۲۰ تا ۴۰ هزار کیلومتر). نیکل در برابر فرسایش ناشی از حرارت بالا و جرقه‌زنی ضعیف است.
  • قطر الکترود: بزرگ‌تر (حدود ۲.۵ میلی‌متر)؛ به دلیل سطح بزرگ‌تر، ولتاژ بیشتری برای ایجاد جرقه نیاز دارد.
• کاربرد: خودروهای قدیمی، یا خودروهایی که نیاز به تعویض شمع سریع دارند. (پایین‌ترین قیمت).

ب) شمع‌های پلاتینیوم (Platinum)

• ساختار الکترود: نوک الکترود مرکزی دارای یک جوش نقطه‌ای کوچک از فلز پلاتین است. پلاتین سخت‌تر و نقطه ذوب بالاتری نسبت به نیکل دارد.
• ویژگی‌ها:
  • طول عمر: متوسط تا بالا (حدود ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر).
  • قطر الکترود: کوچک‌تر از نیکل (حدود ۰.۶ تا ۰.۸ میلی‌متر). این باعث می‌شود که جرقه با ولتاژ کمتری زده شود و عملکرد در دور موتور بالا بهتر باشد.
  • مقاومت: مقاومت بالا در برابر فرسایش شیمیایی و حرارتی.
• کاربرد: خودروهای جدیدتر، مناسب برای افزایش طول عمر در سرویس‌های دوره‌ای.

ج) شمع‌های ایریدیوم (Iridium)

• ساختار الکترود: نوک الکترود مرکزی دارای یک جوش نقطه‌ای از فلز ایریدیوم است. ایریدیوم یکی از سخت‌ترین و مقاوم‌ترین فلزات در برابر حرارت و خوردگی است (بالاتر از پلاتین).
• ویژگی‌ها:
  • طول عمر: بسیار بالا (بیش از ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر).
  • قطر الکترود: بسیار نازک (حدود ۰.۴ تا ۰.۶ میلی‌متر). نازکی الکترود باعث می‌شود جرقه به صورت متمرکزتر و دقیق‌تر تشکیل شود.
  • عملکرد: بهترین عملکرد در موتورهای با راندمان بالا و تحت فشار توربو/سوپرشارژ.
• کاربرد: خودروهای پیشرفته، موتورهای توربوشارژ و رانندگانی که به دنبال بالاترین راندمان و طولانی‌ترین عمر سرویس هستند.

۲. تأثیر شمع بر مصرف سوخت و راندمان موتور

تأثیر مستقیم شمع بر مصرف سوخت در حالت عادی ناچیز است، اما تأثیر آن بر راندمان احتراق باعث بهبود غیرمستقیم مصرف می‌شود.

الف) احتراق کارآمدتر و کامل‌تر

• تمرکز جرقه (در ایریدیوم): شمع‌های ایریدیوم به دلیل الکترود بسیار نازک، جرقه را با دقت و تمرکز بیشتری ایجاد می‌کنند. این تمرکز بالاتر باعث می‌شود که شعله احتراق سریع‌تر و قوی‌تر آغاز شده و در نتیجه، احتراق مخلوط سوخت و هوا کامل‌تر شود.
• نتیجه بر سوخت: احتراق کامل‌تر یعنی سوخت کمتری به صورت خام یا نیمه سوخته از اگزوز خارج می‌شود، که مستقیماً به کاهش مصرف سوخت و کاهش آلایندگی منجر می‌شود.

ب) کاهش ولتاژ مورد نیاز

• بهره‌وری بالاتر: شمع‌های پلاتینیوم و ایریدیوم برای تولید جرقه به ولتاژ کمتری نسبت به شمع‌های نیکلی نیاز دارند. این باعث کاهش بار روی سیستم جرقه‌زنی (کوئل) و افزایش طول عمر قطعات برقی می‌شود.

ج) تأثیر بر شتاب و قدرت

• شتاب بهتر: در دور موتورهای بالا، به‌ویژه در موتورهای دارای زمان‌بندی دقیق و فشار زیاد (توربو)، شمع‌های ایریدیوم توانایی حفظ جرقه قوی را بهتر دارند. این امر باعث می‌شود موتور تحت فشار، شتاب و پاسخگویی بهتری داشته باشد.

نکته مهم: اگر شمع‌های معمولی نو و سالم باشند، اختلاف مصرف سوخت با شمع‌های ایریدیوم ناچیز است. تأثیر اصلی در طول عمر شمع‌های گران‌تر است که در طولانی مدت، افت راندمان را دیرتر تجربه می‌کنند.

۳.  نکات انتخاب و نگهداری شمع

الف) کد حرارتی (Heat Range)

• انتخاب صحیح: مهم‌تر از نوع فلز، انتخاب شمع با کد حرارتی صحیح است. کد حرارتی، توانایی شمع در دفع گرما را نشان می‌دهد.
• شمع سرد: گرمای بیشتری دفع می‌کند و برای موتورهای با راندمان بالا و فشار کاری زیاد (مانند توربو) مناسب است.
• شمع گرم: گرمای کمتری دفع می‌کند و برای جلوگیری از کثیف شدن شمع در موتورهای با راندمان پایین یا کاربرد عادی مناسب است.
• استفاده از کد حرارتی نامناسب، می‌تواند باعث خام‌سوزی یا ذوب شدن الکترود شود که هر دو مصرف سوخت را افزایش می‌دهند.

ب) تنظیم گپ (Gap)

• فاصله الکترود: فاصله بین الکترود مرکزی و جانبی (گپ) باید دقیقاً مطابق با مشخصات سازنده خودرو تنظیم شود.
• تأثیر: گپ نامناسب باعث جرقه ضعیف یا عدم جرقه‌زنی شده و مصرف سوخت را به شدت افزایش می‌دهد. شمع‌های ایریدیوم/پلاتینیوم اغلب به صورت "از پیش تنظیم‌شده" عرضه می‌شوند و نباید گپ آن‌ها دستکاری شود.

ج) زمان تعویض

• حتی بهترین شمع‌ها (ایریدیوم) نیز در نهایت فرسوده می‌شوند. تعویض به موقع شمع‌ها طبق دفترچه راهنمای خودرو (حتی اگر هنوز کار می‌کنند) برای حفظ راندمان احتراق و جلوگیری از افزایش مصرف سوخت ضروری است.

انواع شمع و برندهای معتبر برای خودروها و تجهیزات موتوری:

۱. شمع‌های مناسب و برندهای خودروهای بنزینی

شمع‌ها بر اساس جنس الکترود مرکزی و مقاومت حرارتی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:

الف) انواع شمع‌های مناسب برای خودروهای بنزینی

ب) برندهای معتبر داخلی و خارجی برای خودرو

۲. شمع‌های تجهیزات موتوری کوچک (موتورهای دو زمانه و چهار زمانه)

این تجهیزات شامل موتورسیکلت‌ها، ابزارآلات کشاورزی و موتورهای تولید برق هستند.

الف) شمع‌های مناسب برای موتورسیکلت (دو و چهار زمانه)

• موتورسیکلت‌های استاندارد (چهار زمانه): عمدتاً از شمع‌های مسی استاندارد استفاده می‌کنند. برای عملکرد بهتر و عمر طولانی‌تر، شمع‌های ایریدیومی توصیه می‌شود (مانند سری CR9EIX از NGK).
• موتورسیکلت‌های مسابقه‌ای (دو زمانه): به دلیل دمای بالای احتراق، به شمع‌های سردتر (با کد حرارتی بالاتر) و معمولاً شمع‌های ایریدیومی یا نیکل با هسته مسی قوی نیاز دارند.

ب) شمع‌های مناسب برای موتورهای دو زمانه، تیلر، موتور برق و اره موتوری

این تجهیزات به دلیل ابعاد کوچکتر موتور و نیاز به کارکرد سریع، اغلب از شمع‌های خاص و کوچک استفاده می‌کنند:

راهنمای عملی تشخیص شمع موتور اصل از تقلبی (با تأکید بر برندهای NGK و Denso)

تشخیص شمع موتور اصل از تقلبی، به ویژه برای برندهای پرطرفدار مانند NGK و Denso که به شدت در بازار ایران جعل می‌شوند، برای حفظ سلامت موتور بسیار حیاتی است. استفاده از شمع تقلبی می‌تواند به احتراق ناقص، افزایش مصرف سوخت و حتی آسیب جدی به سرسیلندر منجر شود.

در اینجا، روش‌های عملی تشخیص اصل از تقلبی را در دو سطح (بسته‌بندی و خود شمع) ارائه می‌کنیم:

۱. بررسی بسته‌بندی (اولین و ساده‌ترین گام)

اغلب شمع‌های تقلبی در کیفیت بسته‌بندی ضعف‌های فاحشی دارند:

۲. بازرسی فیزیکی خود شمع (مهم‌ترین گام)

کیفیت ساخت و متریال در شمع‌های اصلی قابل مقایسه با نمونه‌های تقلبی نیست:

الف) الکترود مرکزی و ایزولاتور (عایق چینی)

ب) بدنه فلزی و رزوه

۳. تست ساده فیزیکی (برای اطمینان نهایی)

۱. تست آهنربا (برای NGK)

• کاربرد: برخی از مدل‌های شمع NGK (مخصوصاً آن‌هایی که دارای مقاومت هستند) دارای یک قطعه فلزی کوچک مغناطیسی در هسته داخلی هستند.
• روش: یک آهنربا را به آرامی به نوک ترمینال (قسمتی که وایر شمع یا کویل به آن وصل می‌شود) نزدیک کنید.
• نتیجه: اگر شمع اصل باشد، آهنربا باید کمی به نوک آن بچسبد. در نمونه‌های تقلبی، ممکن است چسبندگی وجود نداشته باشد یا ضعیف باشد. (این تست قطعی نیست اما یک نشانه کمکی است).

۲. تست قیمت (واقع‌بینانه باشید!)

اگر فروشنده‌ای یک شمع پلاتینیومی یا ایریدیومی را به قیمت شمع مسی استاندارد می‌فروشد، تقریباً 100% احتمال تقلبی بودن وجود دارد. هزینه‌های مواد خام گران‌قیمت مانند ایریدیوم، اجازه فروش با قیمت بسیار پایین را نمی‌دهد.

توصیه نهایی: همیشه شمع‌ها را از نمایندگی‌های رسمی، فروشگاه‌های معتبر قطعات یدکی یا فروشندگان آنلاین با سابقه بالا و تضمین اصالت کالا خریداری کنید.