تشخیص منشأ صدای غیرعادی در موتورهای پرتیراژ داخلی مانند XU7 (پژو 405، پارس) و TU5 (پژو 206، 207 و پارس) نیازمند دقت و آگاهی از تفاوت‌های ساختاری این دو پیشرانه است. این صداها اغلب نشان‌دهنده سایش یا نقص جدی در قطعات حیاتی موتور هستند.
۱. اصول کلی تشخیص و تمایز صداها
برای تشخیص دقیق منشأ صدا، باید عوامل زیر را در نظر گرفت: فرکانس صدا، تأثیر دما و بار موتور و محل انتشار صدا.
ویژگی | صدای یاتاقان (Bearing) | صدای شاتون (Connecting Rod) | صدای سوپاپ/تایپیت (Tappet) |
فرکانس | بم، کوبنده و سنگین | تیزتر از یاتاقان، شبیه ضربه چکش روی فلز | تِک تِک (سریع و ریز)، شبیه صدای چرخ خیاطی |
تأثیر دما | با گرم شدن موتور بیشتر و شدیدتر می‌شود. | معمولاً با گرم شدن کمی نرم می‌شود اما از بین نمی‌رود. | معمولاً در حالت سرد بیشتر است و با گرم شدن می‌تواند کم شود (به دلیل روغن). |
تأثیر بار/گاز | در هنگام گاز دادن یا تحت بار (هنگام رانندگی) شدت می‌گیرد. | با گاز دادن شدت می‌گیرد و ممکن است در کاهش ناگهانی دور نیز شنیده شود. | با افزایش دور موتور سریع‌تر می‌شود. |
محل انتشار | زیر موتور، حوالی کارتر (محل میل‌لنگ) | زیر موتور، نزدیک سیلندر مربوطه | بالای موتور، حوالی سرسیلندر و در سوپاپ. |
۲. صدای کوبشی: یاتاقان و شاتون (خطرات جدی)
صدای کوبشی (Knocking) همیشه نشان‌دهنده یک مشکل جدی و نیاز به توقف فوری موتور است.
الف) تشخیص صدای یاتاقان (خرابی میل‌لنگ)
- صدای یاتاقان ثابت و متحرک: ناشی از سایش بوش‌های یاتاقان و لقی در میل‌لنگ.
- صدای میل‌لنگ: بم، سنگین و خفه‌شده است، شبیه ضربه‌های منظم چکش سنگین.
- محل: از پایین موتور و کارتر شنیده می‌شود.
- تشدید: در لحظه شروع به گاز دادن یا در دورهای میانی تحت فشار (مثلاً در سربالایی) بسیار واضح‌تر می‌شود.
- تفاوت XU7 و TU5: هر دو موتور به دلیل حساسیت به کمبود و کیفیت روغن، مستعد این خرابی هستند. در صورت کاهش روغن یا استفاده از روغن بی‌کیفیت، یاتاقان اولین قربانی است.
ب) تشخیص صدای شاتون (ضربه شاتون)
- صدای لقی شاتون: کوبنده‌تر و تیزتر از صدای یاتاقان است، شبیه دو فلز که با شدت بیشتری به هم برخورد می‌کنند.
- محل: بسته به سیلندر معیوب، از وسط بدنه موتور شنیده می‌شود.
- ویژگی متمایز: ممکن است در لحظه خاموش کردن موتور یک ضربه نهایی واضح شنیده شود. همچنین با کاهش ناگهانی دور موتور (پس از گاز دادن و رها کردن پدال) یک ضربه واضح ایجاد می‌کند.
- علت: شکستن قفل شاتون، لقی بیش از حد بوش شاتون، یا آسیب دیدن میل‌لنگ در محل اتصال شاتون.
۳. صدای تِک تِک: سوپاپ و تایپیت (معمولاً کم‌خطرتر)
این صداها معمولاً از سرسیلندر شنیده می‌شوند و در اغلب موارد به دلیل تنظیمات نادرست یا نقص در سیستم‌های روغن‌کاری هستند.
الف) صدای تایپیت هیدرولیکی (TU5)
- ویژگی TU5: موتور TU5 دارای تایپیت‌های هیدرولیکی است که نیازی به تنظیم ندارند.
- منشأ صدا: صدای تِک تِک سریع و ریز در این موتور معمولاً ناشی از عدم پر شدن یا گرفتگی تایپیت‌های هیدرولیکی است.
- علت:
- روغن بی‌کیفیت یا کثیف: گرفتگی مسیر روغن‌کاری ظریف تایپیت‌ها.
- فشار ضعیف روغن: تایپیت‌ها نمی‌توانند به درستی فشار را حفظ کنند.
- تأثیر دما: این صدا اغلب در حالت استارت سرد واضح‌تر است و پس از چند دقیقه کارکرد و گرم شدن موتور و رقیق شدن روغن، ممکن است کاهش یابد.
ب) صدای سوپاپ/فیلرگیری (XU7)
- ویژگی XU7: موتور XU7 (به استثنای نسخه‌های L4) دارای فیلر مکانیکی است که باید در دوره‌های زمانی مشخص تنظیم شوند.
- منشأ صدا: صدای تِک تِک بلندتر و فلزی‌تر ناشی از لقی زیاد بین اسبک و سوپاپ.
- رفع: با انجام عملیات فیلرگیری (تنظیم لقی سوپاپ‌ها) به سادگی و با هزینه کم رفع می‌شود.
۴. ابزارها و روش‌های تشخیص دقیق
برای تعیین دقیق منشأ صدا قبل از باز کردن موتور، از این ابزارها استفاده می‌شود:
- گوشی مکانیکی (Mechanic's Stethoscope): مهم‌ترین ابزار. با قرار دادن نوک گوشی روی نقاط مختلف موتور (مانند کارتر، بلوک سیلندر، سرسیلندر) می‌توان محل دقیق و شدت صدا را مشخص کرد و آن را از صداهای جانبی (مانند پمپ هیدرولیک یا دینام) تمییز داد.
- فشارسنج روغن: اندازه‌گیری فشار روغن در دورهای مختلف (به ویژه در دور آرام) به تشخیص مشکلات مرتبط با یاتاقان و تایپیت‌های هیدرولیکی (در TU5) کمک می‌کند. فشار کم روغن، زنگ خطر یاتاقان است.
- قطع کردن سیلندر (آزمایش دستی): برای تشخیص صدای شاتون یا یاتاقان، می‌توان به ترتیب سیلندرهای موتور را از کار انداخت (با قطع کردن شمع یا انژکتور). اگر با قطع شدن یک سیلندر خاص، شدت کوبش کاهش یابد یا قطع شود، نشان‌دهنده نقص در شاتون یا یاتاقان آن سیلندر است.
- بررسی بصری اگزوز: دود آبی مکرر و پایدار، به احتمال زیاد نشان‌دهنده مشکل رینگ روغن است که با صدای کوبشی همراه نیست مگر اینکه مشکل یاتاقان نیز وجود داشته باشد.
