خرید خودرو، به ویژه در بازار دست دوم، همواره با ریسک‌های حقوقی و احتمال کلاهبرداری همراه است. آگاهی خریدار از مفاد قانونی قولنامه، بررسی مدارک مالکیت و انجام اقدامات عملی برای احراز هویت فروشنده و اصالت خودرو، حیاتی است. قولنامه (مبایعه‌نامه) خودرو سندی است که پیش از انتقال رسمی در مراکز تعویض پلاک و دفاتر اسناد رسمی، تعهدات طرفین را مشخص میکند.
۱. مفاد قانونی و حقوقی کلیدی در قولنامه
برای تضمین حقوق خریدار، قولنامه باید شامل جزئیات حقوقی زیر باشد:
الف) مشخصات طرفین و موضوع معامله
- احراز هویت کامل: مشخصات دقیق و کامل خریدار و فروشنده (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس و شماره تماس) مطابق با مدارک هویتی.
- مشخصات خودرو: درج دقیق تمام مشخصات خودرو شامل: مدل، رنگ، شماره شاسی، شماره موتور، و شماره پلاک. مطابقت این شماره‌ها با مدارک اصلی (برگ سبز و کارت ماشین) باید دقیقاً بررسی شود.
- قیمت و نحوه پرداخت: تعیین قیمت کل معامله، مبلغ پیش‌پرداخت (بیعانه) و نحوه تسویه باقی‌مانده (معمولاً در روز تعویض پلاک).
ب) تعهدات و ضمانت‌ها
- تعهد به فک پلاک و انتقال سند: فروشنده باید متعهد شود که در تاریخ مشخص، نسبت به فک پلاک فعلی و انتقال قطعی سند مالکیت در دفتر اسناد رسمی اقدام نماید.
- ضمانت سلامت خودرو: فروشنده باید اصالت مالکیت و عدم رهن بودن خودرو را تضمین کند. همچنین، متعهد شود که خودرو فاقد هرگونه عیب پنهان (مانند مشکلات اساسی موتور یا شاسی که در بازدید اولیه قابل تشخیص نبوده) است.
- پرداخت بدهی‌ها: فروشنده متعهد به پرداخت کلیه بدهی‌های خودرو (شامل خلافی، عوارض شهرداری و مالیات نقل و انتقال) تا تاریخ تحویل است.
ج) شروط فسخ و وجه التزام
- وجه التزام (خسارت تأخیر): تعیین مبلغ مشخص و قابل اجرا به عنوان جریمه برای تأخیر در حضور (برای تعویض پلاک یا انتقال سند) یا عدم انجام تعهد توسط هر یک از طرفین. این وجه التزام باید برای هر روز تأخیر تعیین شود.
- شرایط فسخ: تعیین موارد صریح برای فسخ قرارداد، مانند: عدم تأیید اصالت پلاک یا شاسی توسط پلیس، عدم پرداخت به‌موقع الباقی ثمن توسط خریدار یا عدم حضور فروشنده.
۲. راهکارهای عملی برای جلوگیری از کلاهبرداری (برای خریدار)
کلاهبرداری‌ها اغلب از طریق جعل مدارک، فروش مال غیر یا عدم ارائه خودرو به نام خریدار صورت می‌گیرد.
الف) احراز هویت مالکیت
- تطبیق مدارک: اطمینان حاصل کنید که فروشنده (حاضر در معامله) همان مالک مندرج در برگ سبز و کارت ماشین است. کارت ملی فروشنده باید با نام مندرج در مدارک مالکیت خودرو مطابقت داشته باشد.
- فروشنده وکالتی: اگر فروشنده وکیل مالک است، وکالت‌نامه باید معتبر و قابل استعلام بوده و حق فروش و فک پلاک در آن صریحاً ذکر شده باشد. ریسک معامله وکالتی بالاتر است.
- استعلام بدهی‌ها: قبل از پرداخت کامل وجه، از طریق مراجع قانونی یا دفاتر پلیس +10 استعلام خلافی، عوارض و ممنوعیت خروج از کشور (توسط فروشنده) را دریافت کنید.
ب) تضمین اصالت و سلامت خودرو
- کارشناسی فنی: حتماً از یک کارشناس رسمی و مورد اعتماد استفاده کنید تا اصالت شماره شاسی و موتور را تأیید و سلامت فنی خودرو (بدنه، رنگ، موتور، گیربکس) را بررسی کند. عدم توجه به این موضوع می‌تواند منجر به خرید خودروی تصادفی، اتاق تعویض یا دو تکه شود. همچنین سعی کنید از کارشناس پیشنهادی فروشنده استفاده نکنید چون امکان تبانی و مشکلاتی از این دست وجود دارد.
- تست رانندگی: خودتان یا کارشناس باید حتماً خودرو را در شرایط مختلف (توقف، شتاب، ترمز، سرعت) تست کنید.
- بررسی سند رهنی: استعلام بگیرید که خودرو در رهن شرکت‌های لیزینگ یا بانک‌ها نباشد. در این صورت، فروشنده حق نقل و انتقال را ندارد.
ج) نحوه پرداخت و تنظیم قولنامه
- مبلغ بیعانه: مبلغ بیعانه باید منطقی و کم باشد (معمولاً 5 تا 10 درصد کل قیمت). هرگز تمام یا بخش عمده پول را قبل از تعویض پلاک و رؤیت سند پرداخت نکنید.
- محل تنظیم: قولنامه بهتر است در یک نمایشگاه اتومبیل معتبر یا بهتر از آن در یک دفتر اسناد رسمی یا در حضور یک طرف سوم مطمئن تنظیم شود.
- نحوه پرداخت نهایی: پرداخت بخش عمده وجه (حدود 90 تا 95 درصد) باید به روز تعویض پلاک موکول شود. پرداخت باید به نحوی انجام شود که خریدار از حضور نهایی فروشنده در تعویض پلاک مطمین شود . خصوصاً استفاده از چکهای رمز دار بانکی بیشتر از روشهای دیگر پرداخت توصیه می شود.
تجربه عملی: هرگز به فروشنده‌ای که اصرار دارد تمام وجه را قبل از مراجعه به مرکز تعویض پلاک دریافت کند یا به بهانه‌هایی مانند «فوری بودن فروش»، خریدار را از کارشناسی فنی منصرف میکند، اعتماد نکنید. سند خودرو، مهم‌ترین دارایی شماست که باید در آخرین لحظه، پس از تأیید نهایی مراجع رسمی، به نام شما منتقل شود.
شایان ذکر است تجربیات تلخی در زمین چسباندن پلاک یک خودرو به خودرویی دیگر توسط گروهی از خریداران گزارش شده است که برای محکم کاری دراین زمینه میتوان خودرو را پس از جاری شدن بیع در یک پارکینک دو قبضه کرد تا جلوی کلاهبرداری در این زمینه گرفته شود . شایان ذکر است در صورت وقوع چنین امری ، نیاز است هر دو طرف سر موقع در دفتر اسناد رسمی حضور یابند زیرا عدم حضور هر یک از طرفین منجر به صدور گواهی عدم حضور می شود که مشکلات متعدد حقوقی برای طرفین ایجاد میکند.
